Κορωνοϊός: Πόσο πιθανό είναι να διέφυγε από εργαστήριο. Τι γνωρίζουν οι επιστήμονες

Ρούλα Τσουλέα
14 Ιουνίου 2021 | 13:00

Καθηγητές από το ΕΚΠΑ συνοψίζουν όσα έως σήμερα είναι γνωστά για την προέλευση του νέου κορωνοϊού, καθώς και τι παραμένει ακόμα άγνωστο

Έντονη είναι τις τελευταίες εβδομάδες η συζήτηση για την προέλευση του νέου κορωνοϊού, με κύριο ερώτημα αν ο κορωνοϊός διέφυγε από εργαστήριο ή όχι. Το ίδιο θέμα πραγματεύεται και άρθρο που δημοσιεύθηκε στην κορυφαία επιστημονική επιθεώρηση Nature.

Στο άρθρο που τιτλοφορείται «Πόσο πιθανό είναι ο COVID-19 να διέφυγε από εργαστήριο: Τι γνωρίζουν και τι όχι οι επιστήμονες», δημοσιεύονται τα υπάρχοντα δεδομένα για την προέλευση του κορωνοϊού. H βιβλιογραφία ανασκοπείται από τους ιατρούς του ΕΚΠΑ Δημήτριο Παρασκευή (αναπληρωτής καθηγητής Επιδημιολογίας & Προληπτικής Ιατρικής) και Θάνο Δημόπουλο (πρύτανης ΕΚΠΑ).

Όπως αναφέρουν οι δύο καθηγητές, η συζήτηση για την προέλευση του κορωνοϊού συνέπεσε χρονικά με την 74η Παγκόσμια Συνέλευση Υγείας – το νομοθετικό, ανώτατο όργανο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ). Σε αυτήν, συμμετείχαν αξιωματούχοι Υγείας από σχεδόν 200 χώρες και το κύριο θέμα της ήταν η πανδημία.

Μετά τη Συνέλευση του περασμένου έτους, ο ΠΟΥ υποστήριξε την πρώτη φάση έρευνας για τη διερεύνηση της προέλευσης της πανδημίας. Η έρευνα αυτή πραγματοποιήθηκε στις αρχές του 2021 στην Κίνα.

Προς το παρόν δεν υπάρχουν ικανοποιητικά δεδομένα για να υποστηρίξουν ότι ο κορωνοϊός έχει προέλθει από εργαστήριο, τονίζουν οι επιστήμονες. Και προσθέτουν ότι στο παρόν άρθρο γίνεται παράθεση των επιχειρημάτων για τις διαφορετικές υποθέσεις προέλευσης του ιού.

Είναι ύποπτο ότι δεν έχει βρεθεί ακόμα ζώο ως πιθανή πηγή μετάδοσης στον άνθρωπο;

Η έρευνα για την προέλευση ενός παθογόνου στα ζώα μπορεί να διαρκέσει πολλά χρόνια. Χρειάστηκαν 14 χρόνια για να βρεθεί η προέλευση της επιδημίας SARS, η οποία προήλθε από ιό που μολύνει νυχτερίδες. Μέχρι σήμερα, εξ άλλου, δεν έχει εντοπιστεί πλήρης ιός Έμπολα μεταξύ των ζώων της περιοχής, όπου σημειώθηκε η μεγαλύτερη επιδημία παγκοσμίως την περίοδο 2013-2016.

Η έρευνα για την προέλευση ενός ιού μπορεί να είναι περίπλοκη. Οι μολύνσεις σε ζώα που δεν αποτελούν τον κύριο ξενιστή ενός ιού (όπως η μοσχογαλή στην περίπτωση του SARS) είναι σποραδικές. Οι ερευνητές πρέπει να εντοπίσουν το ζώο που έχει μολυνθεί, πριν αυτό πεθάνει ή αναρρώσει από τη λοίμωξη.

Για την εύρεση πιθανού ενδιάμεσου ζώου ξενιστή, ερευνητές στην Κίνα έχουν ελέγξει περισσότερα από 80.000 άγρια και οικόσιτα ζώα. Ο νέος κορωνοϊός δεν ανιχνεύθηκε σε κανένα από αυτά. Αυτός ο αριθμός αποτελεί ένα μικρό κλάσμα των ζώων στη χώρα. Για να αυξηθεί η πιθανότητα εντοπισμού κάποιου ζώου χρειάζονται πιο στοχευμένες στρατηγικές δειγματοληψίας.

Πόσο ύποπτο είναι το γεγονός ότι στην πόλη Wuhan, απ’ όπου ξεκίνησε η πανδημία, εδρεύει Ινστιτούτο Ιολογίας (WIV);

Τα Εργαστήρια Ιολογίας «τείνουν να ειδικεύονται στους ιούς που υπάρχουν στο κοντινό τους περιβάλλον», λέει ο Dr. Vincent Munster, ιολόγος στο Rocky Mountain Laboratories, στο Χάμιλτον της Μοντάνα. Το WIV ειδικεύεται στους κορωνοϊούς, επειδή πολλοί έχουν βρεθεί εντός Κίνας και γειτονικά αυτής. Ο Dr. Munster παραθέτει κι άλλα εργαστήρια που εστιάζουν σε ενδημικές ιογενείς λοιμώξεις και βρίσκονται κοντά στις περιοχές όπου αυτές αναπτύσσονται:

Εργαστήρια γρίπης στην Ασία
Εργαστήρια αιμορραγικού πυρετού στην Αφρική
Εργαστήρια δάγκειου πυρετού στη Λατινική Αμερική

«Εννέα στις δέκα φορές, όπου υπάρχει μια νέα επιδημική έκρηξη, θα υπάρχει ένα εργαστήριο που θα ειδικεύεται σε τέτοιου είδους ιούς στην περιοχή», τονίζει.

Οι ερευνητές σημειώνουν ακόμα ότι δεν προκαλεί έκπληξη η επιδημική έκρηξη κορωνοϊού στη Γουχάν. Ει μη τι άλλο, είναι μια πόλη με 11 εκατομμύρια κατοίκους σε μια ευρύτερη περιοχή όπου γενικώς έχουν εντοπιστεί κορωνοϊοί.

Διαθέτει ο κορωνοϊός χαρακτηριστικά που υποδηλώνουν ότι δημιουργήθηκε σε εργαστήριο;

Αρκετοί ερευνητές μελέτησαν αν τα χαρακτηριστικά του κορωνοϊού SARS-CoV-2 ήταν αποτέλεσμα Γενετικής Μηχανικής. Μία από τις πρώτες ομάδες με επικεφαλής τον Dr. Kristian Andersen, ιολόγο στη La Jolla της Καλιφόρνια, διαπίστωσε ότι αυτό «ήταν απίθανο» για αρκετούς λόγους. Ένας από αυτούς ήταν ότι δεν υπήρχαν σημάδια γενετικής τροποποίησης.

Άλλοι ερευνητές διερωτήθηκαν αν η περιοχή διάσπασης της φουρίνης του ιού (είναι ένα χαρακτηριστικό που τον βοηθά να εισέλθει στα κύτταρα) αποτελεί αποτέλεσμα Γενετικής Μηχανικής. Και αυτό, επειδή ο νέος κορωνοϊός διαθέτει τέτοιες περιοχές, αλλά οι γενετικά συγγενικοί ιοί του όχι.

Ωστόσο πολλοί άλλοι κορωνοϊοί, όπως αυτοί που προκαλούν κρυολόγημα, διαθέτουν περιοχή διάσπασης της φουρίνης. Επειδή αυτοί οι ιοί είναι διάσπαρτοι στην οικογένεια των κορωνοϊών, ο Dr. Stephen Goldstein, ιολόγος στο Πανεπιστήμιο της Γιούτα, εκτίμησε ότι η περιοχή αυτή πιθανότατα εξελίχθηκε ανεξάρτητα σε πολλούς ιούς. Και αυτό διότι τους προσδίδει εξελικτικό πλεονέκτημα.

Είναι αληθές ότι ο κορωνοϊός πρέπει να έχει τροποποιηθεί, αφού είναι το ιδανικό παθογόνο για να προκληθεί πανδημία;

Πολλοί επιστήμονες εκτιμούν πως όχι. Το γεγονός ότι ο κορωνοϊός εξαπλώνεται στους ανθρώπους δεν σημαίνει αυτομάτως ότι τροποποιήθηκε για τον σκοπό αυτό. Διασπείρεται εύκολα και μεταξύ των μινκ, ενώ μολύνει και πολλά άλλα θηλαστικά.

Επιπλέον, η μολυσματικότητά του δεν ήταν εξ αρχής η μέγιστη. Αντιθέτως, ήταν πολύ μικρότερη κατά το μεγαλύτερο διάστημα του προηγούμενου έτους. Σήμερα κυκλοφορούν ανά την υφήλιο νέα, πολύ πιο μολυσματικά στελέχη.

Ένα παράδειγμα είναι το ιδιαίτερα μολυσματικό στέλεχος του κορωνοϊού που ταυτοποιήθηκε για πρώτη φορά στην Ινδία (στέλεχος B.1.617.2 ή Δέλτα). Αυτό φέρει μεταλλάξεις στις θέσεις που κωδικοποιούν την περιοχή διάσπασης της φουρίνης. Οι μεταλλάξεις αυτές ως φαίνεται αυξάνουν την ικανότητά του να μολύνει τα ανθρώπινα κύτταρα.

Μπορεί να συνέλεξαν οι ερευνητές τον κορωνοϊό από ορυχείο;

Μεταξύ 2012 και 2015, οι επιστήμονες του WIV συνέλεξαν εκατοντάδες δείγματα από νυχτερίδες σε ορυχείο. Αυτό έγινε επειδή αρκετοί ανθρακωρύχοι παρουσίασαν συμπτώματα αναπνευστικής νόσου άγνωστης αιτιολογίας. Πέρυσι, ανέφεραν ότι δείγματα αίματος από τους ανθρακωρύχους βρέθηκαν αρνητικά για αντισώματα έναντι του νέου κορωνοϊού. Επομένως, η ασθένεια που είχαν πιθανότατα δεν ήταν η COVID-19.

Επιπλέον, η γενετική ανάλυση σε δείγματα από νυχτερίδες έδειξε ότι σε καμία δεν ταυτοποιήθηκε ο νέος κορωνοϊός. Τέλος, οι ερευνητές του WIV έχουν δηλώσει ότι τα πειράματά τους αφορούσαν τρεις κορωνοϊούς, οι οποίοι ήταν διαφορετικοί από τον SARS-CoV-2.

Ποιο είναι το επόμενο βήμα στην έρευνα για πιθανή διαφυγή του κορωνοϊού από εργαστήριο;

Την περασμένη εβδομάδα, ο κορυφαίος λοιμωξιολόγος των ΗΠΑ Dr. Anthony Fauci, ζήτησε από αξιωματούχους στην Κίνα να δημοσιοποιήσουν τους ιατρικούς φακέλους του προσωπικού του WIV. Άλλοι έχουν ζητήσει δείγματα αίματος από το προσωπικό της WIV και πρόσβαση στα δείγματα νυχτερίδας και ιών που έχει συλλέξει. Ζητούν επίσης ηλεκτρονικά αρχεία από υπολογιστές και σκληρούς δίσκους.

Ωστόσο, δεν είναι σαφές ποια θα είναι τα αποτελέσματα αυτών των αιτημάτων, διότι η Κίνα δεν αποδέχτηκε την πλήρη έρευνα του εργαστηρίου WIV. Επίσης, ένας εκπρόσωπος του Υπουργείου Εξωτερικών της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας, ο Zhao Lijian, δήλωσε ότι αντ’ αυτού, θα πρέπει να διερευνηθούν τα εργαστήρια των ΗΠΑ. Και πρόσθεσε ότι μερικοί άνθρωποι στις ΗΠΑ «δεν ενδιαφέρονται για τα γεγονότα ή την αλήθεια και ουδόλως ενδιαφέρονται για μια σοβαρή, εμπεριστατωμένη μελέτη της προέλευσης του ιού».