Ποια η συμβολή των νέων τεχνολογιών στην ιατρική;

Του Αλέξανδρου Αρδαβάνη Παθολόγου- Ογκολόγου

Η Πληροφορική στην Κλινική Πράξη:

Κορύφωση του Ορθού Λόγου ή Οριστική Ρήξη με τον Ανθρωποκεντρισμό;

Όταν μου προτάθηκε πρόσφατα να δώσω μια διάλεξη για κάποιο θέμα της επικαιρότητας, το θεώρησα ως ευκαιρία να διαπραγματευτώ την αναγκαιότητα και τη συμβολή της Πληροφορικής στην οργάνωση και τον έλεγχο των ιατρικών υπηρεσιών. Θέμα καίριο, σκέφτηκα, κυρίως όμως αμφιλεγόμενο στις αμέτρητες πτυχές του, αν και είναι πανθομολογούμενο ότι ο μόνος δρόμος για την αύξηση της αποτελεσματικότητάς μας στο σύγχρονο ρευστό και ανταγωνιστικό πεδίο μοιάζει να είναι η πλήρης αξιοποίηση της Πληροφορικής. Άλλωστε, παντού στον κόσμο έτσι δε γίνεται;

Η πάγια θέση μου ήταν η υπεράσπιση της πληροφορικής και της εδραίωσής της στην καθημερινή πράξη. Έτσι, την ίδια μέρα της πρότασης ξεκίνησα ενθουσιασμένος να ετοιμάσω την εισήγησή μου. Κάθισα στον υπολογιστή και άρχισα να γράφω τις πρώτες γραμμές, όταν ξαφνικά το mailbox άρχισε να αναβοσβήνει με εισερχόμενο μήνυμα. «Ανοικτή επιστολή της παθολόγου Ελένης Γεωργιάδου από την Σκύρο προς τον υπουργό Υγείας, τον πρόεδρο του ΕΟΠΥΥ και του ΗΔΙΚΑ, τον υπουργό Υγείας κλπ- Φωνή απόγνωσης από το φουρτουνιασμένο Αιγαίο».

Από τις πρώτες γραμμές αισθάνθηκα αμέσως κάτι σαν ρίγος. Όσα οργισμένα και εναγώνια με οξύτατο ύφος έγραψε η γιατρός αυτή που μάχεται απομονωμένη σε ένα νησί του Αιγαίου, αποτελούν σχεδόν κοινό τόπο για την πλειονότητα των μαχίμων γιατρών. Δεν θα είχα να προσθέσω κάτι στα λόγια της, ωστόσο έγινε κάτι που με ανάγκασε να προχωρήσω αφού αυτά που μου συνέβησαν έπρεπε κάπου, κάπως να καταγραφούν, ως μια έστω μάταιη μαρτυρία.

Ιδού λοιπόν. Τελειώνοντας την ανάγνωση, εγώ ο οπαδός και επίδοξος εκπρόσωπος του επιτέλους εξορθολογισμού της Ιατρικής Πράξης μέσω της πληροφορικής ένιωσα ξαφνικά ένα σκίσιμο εσωτερικό. Ένας άλλος Εγώ μου αποχωρίστηκε από το σώμα μου και άρχισε να βαδίζει μπροστά μου, επιταχύνοντας το βήμα.

Του φώναξα στάσου, πού πας; Γύρισε και με κοίταξε περιφρονητικά και συνέχισε μπροστά. Ξαναφώναξα: γιατί φεύγεις;…μέχρι τώρα είμαστε ένα!

Μέχρι τώρα ήσουν γιατρός! μου απάντησε κοιτώντας με μοχθηρά και συνέχισε: από αύριο δεν θα είσαι πια…ίσως μάλιστα από χτες ή και προχτές να έπαψες ήδη να είσαι, κι εγώ δεν στέργω να συγκατοικώ στο ίδιο κρανίο με έναν αποστάτη των ονείρων του και του, ας πούμε, όρκου του -θυμάσαι φαντάζομαι κάποιον Ιπποκράτη, που τον επικαλέστηκες αμέτρητες φορές μπροστά μου, έτσι δεν είναι; Φεύγω και βρες τα με τους σημερινούς και αυριανούς συνεταίρους σου, ίσως αργότερα αν σου έχει μείνει έστω και ένα κβάντουμ Συνείδησης και με τον μεγάλο Έφορο, το κοινό μας Υπερεγώ.

Τον κράτησα σφιχτά από το χέρι και τον ικέτεψα να μείνει να κουβεντιάσουμε λίγο πριν φύγει. Κοντοστάθηκε λίγο και τέλος δέχτηκε με την περιφρόνηση στο βλέμμα. Παρακάτω θα βρείτε σκόρπια κομμάτια όσων μπόρεσα να συγκρατήσω από αυτά που μου είπε σε πολύ συμπυκνωμένο χρόνο. Ο αντίλογός μου ήταν, όπως θα αντιληφθείτε από τον χειμαρρώδη μονόλογό του, μονολεκτικές παρεμβάσεις ή γκριμάτσες, αφού είχα μείνει αποσβολωμένος.

Έτσι περίπου άρχισε λοιπόν ο άλλος Εγώ μου.

Μπορείς να φανταστείς ή να ανακαλέσεις στη μνήμη σου μια επίσκεψη ασθενούς σε Ιατρείο πριν τριάντα χρόνια; Όποιο Ιατρείο, δημόσιο ή ιδιωτικό. Τι βλέπεις, τι ακούς, τι νιώθεις; Βλέπεις τον ασθενή; Κοιτάζει ίσια στα μάτια τον γιατρό, τα σκάβει για ν' αρπάξει ένα τίποτα, ένα ελάχιστο πουλί ελπίδας που φτεροκοπάει ανάμεσα στη σκέψη και τα μάτια του ή να εξιχνιάσει την απελπισία του, καθώς στην αρχή τον εξετάζει τον αγγίζει, τον πιέζει ελαφρά στην κοιλιά, τον αφουγκράζεται με τα ακουστικά.

Τον ρωτάει πώς άρχισαν τα ενοχλήματά του, τον ακούει να μιλάει έστω και να δολιχοδρομεί σε ασήμαντες λεπτομέρειες ή απαριθμήσεις έστω κι αν στην πραγματικότητα ο γιατρός ψαρεύει την καίρια πληροφορία που θα ξεστομιστεί κάποια στιγμή από τον ανύποπτο ασθενή και θα οδηγήσει στη λύση του «μυστηρίου».

Η Πληροφορική τι άλλο είναι από συλλογή και επεξεργασία πληροφοριών; Από τη χρησιμοποίηση της καίριας ή των καίριων πληροφοριών την κατάλληλη στιγμή στην αναγκαία κατεύθυνση; Στο τέλος της επίσκεψης, ο γιατρός κάθεται πίσω από το γραφείο, πιάνει το στυλό και γράφει με την τυπικά δυσανάγνωστη γραφή όσων γράφουν πολλά κάθε μέρα και πάντα υπό την πίεση ετερόκλητων σκέψεων, συναισθημάτων, του ανελέητου Χρόνου∙ όσα περιέχει η κάθε ημέρα της Ιατρικής Πράξης δηλαδή. Η γραπτή Ετυμηγορία και το θεραπευτικό σχέδιο, ένα κορυφαίο σημείο της Κλινικής Πράξης, αυτού του υπέροχου και φονικού κάποτε Χειμάρρου.

Τι διαφορετικό νομίζεις πως κάνει ο πραγματικός κλινικός γιατρός σήμερα; Τι έκανε τριάντα, πενήντα, εκατό, διακόσια χρόνια πριν; Η βασική διαφορά είναι ότι την ώρα της επίσκεψης άρρωστος και γιατρός γίνονται αξεδιάλυτο σύμπλεγμα , δύο σώματα και δυο ψυχές που συμπλέκονται καθώς προχωρούν μέσα στον Λαβύρινθο του Τι, του Γιατί και του Πώς, καθώς προχωρούν προς την εικαζομένη Έξοδο που μπορεί και να μην υπάρχει ή να έχει κλείσει από τις κατολισθήσεις του Χρόνου ή της θηριώδους Άγνοιας.

Η Άγνοια∙ αυτό το εγγενές Τέρας της Ανθρώπινης Αυταπάτης, που ενώ νομίζουμε ότι τη μικραίνουμε σφυροκοπώντας την, ανατινάζοντάς την με δυναμίτες Πληροφορίας, στην πραγματικότητα τη σμιλεύουμε, την ομορφαίνουμε, κάνουμε πιο οικείο το Θεόρατο Σώμα της, την εξορκίζουμε. Η αυτοαναπαραγόμενη Άγνοια, αυτή που θα κλείνει πάντα την Έξοδο προς το -εν τέλει- τρομακτικό Φως του Τι. Η τελική Άγνοια που θα σώζει το Ανθρώπινο Γένος από τον εφιάλτη της Νίκης επί της Φθοράς, την καθυπόταξη του Χρόνου.

Σε βλέπω να διαφωνείς με την Υπαρξιακή εκτροπή μου, σε αυτά πάντα διαφωνούσαμε -εσύ πρακτικός, εγώ αεροβατών-γι' αυτό γυρίζω στα πιο οικεία σε σένα πράγματα. Τι κάνει λοιπόν ο πραγματικός γιατρός, τι πρέπει να κάνει; Αυτό που μπορεί, απαντώ. Να ημερώσει το θηρίο του Φόβου που έχει φωλιάσει στην φουρτουνιασμένη ψυχή του αρρώστου, να του σφίξει το χέρι, να του χαϊδέψει το κεφάλι, να τον κοιτάξει κατάματα και να του ψιθυρίσει είμαι εδώ, είμαι μαζί σου, δεν ξέρω αν και τι θα μπορέσω να κάνω εγώ για σένα, ξέρω όμως πως θα προσπαθήσω και αυτό σου υπόσχομαι. Και μη σπεύσεις να μου πεις, εν κρανίω σύντροφε, ότι αυτά δεν τα κάνει η πλειονότητα των γιατρών, γιατί αυτή ακριβώς η πλειονότητα τα κάνει.

Οι περισσότεροι γιατροί νιώθουν, συχνά συμπάσχουν, συναγωνιούν και προσπαθούν για το καλό των ασθενών τους, αυτών που τους εμπιστεύθηκαν την Υγεία τους. Παρ' όλον τον παραπλανητικό θόρυβο των βιοποριστικών αναγκών τους, τα εκμαυλιστικά ψιθυρίσματα των παραγωγών προϊόντων υγείας, τις απειλές και εκβιασμούς των πληρωτών τους, ιδιωτών ή κρατικοδίαιτων -ίδια δεν είναι άλλωστε;- παρ' όλες τις παρεμβάσεις, οι περισσότεροι γιατροί αφουγκράζονται συνειδητά ή ασυνείδητα τους ασθενείς τους και είναι κατά βάθος σύμμαχοί τους. Ξέρεις γιατί;

Επειδή όλοι μας, γιατροί και μη, και οι πιο αδηφάγοι από δαύτους, έχουμε επίγνωση της κοινής μοίρας -και οι εξαιρέσεις επιβεβαιώνουν τον κανόνα. Οι κλινικοί γιατροί λοιπόν, άλλο ρόλο από τη διατήρηση κάποιων σε επαφή με την Ελπίδα ή την ανάσυρση άλλων από τον βυθό της απόγνωσης δεν έχουν, δε μπορούν να έχουν.

Ο άλλος Εγώ μου σταμάτησε για να πάρει την πρώτη ανάσα μετά από πέντε λεπτά και συνέχισε στον ίδιο καταιγιστικό ρυθμό.

Αφού είδαμε τη σκηνή του πραγματικού Κλινικού Γιατρού, ας πάμε λίγο να φανταστείς σκηνές σε σύγχρονα εξωτερικά ιατρεία, δημόσια ή ιδιωτικά κάποιας «ανεπτυγμένης» χώρας. Θα επισκεφτούμε τρία διαφορετικά ιατρεία.

Πάμε στο πρώτο. Τι βλέπεις, τι ακούς, τι νιώθεις; Επειδή ξέρω πως οι αισθήσεις σου τυφλώνονται όταν κοιτάς τον εαυτό σου -πάντα οι άνθρωποι αδυνατούμε να αντιληφθούμε αυτό που συμβαίνει όταν είμαστε μέσα στη δίνη του- επειδή το ξέρω, θα σου το περιγράψω εγώ. Βλέπεις έναν εμφανώς άρρωστο, αδυνατισμένο, μόνο τα θολά μάτια του βγάζουν σπίθες. Φόβος, ανήσυχα ερωτήματα, ανυπομονησία. Τα σκελετωμένα χέρια του σφίγγουν τα γόνατα, τα μπράτσα της καρέκλας. Κοιτάζει πότε στο κενό, πότε γυρίζει προς τα κει που κάθεται ο γιατρός, θέλει να μιλήσει, ένας κρουνός κρατιέται με το ζόρι στα σφιγμένα χείλη του. Απέναντί του ο γιατρός.

Ανάμεσά τους μια πελώρια οθόνη υπολογιστή. Ο γιατρός είναι βυθισμένος στην οθόνη, τα μάτια του παίζουν πέρα δώθε, είναι ανήσυχος, μοιάζει να βρίζει μέσα από τα δόντια του. Είναι θυμωμένος γιατί δε γνωρίζει πολλά από υπολογιστές, η διαδικασία της Συνταγογράφησης είναι απολύτως μη παρακαμπτομένη, το σύστημα δε δουλεύει, «πέφτει» συνέχεια και ο χρόνος τον πιέζει απελπιστικά. Ο γιατρός αυτός θα ήθελε να έχει περισσότερη επαφή με τον ασθενή αλλά οι επιβεβλημένες ενέργειες μέσω του υπολογιστή δεν του το επιτρέπουν.

Πάμε σε ένα δεύτερο ιατρείο. Ένας άρρωστος πανομοιότυπος. Ο γιατρός καθιστός πίσω από την οθόνη.

Ακούει τον άρρωστο, χωρίς να τον κοιτά, κοιτά την οθόνη και ήρεμα, διεκπεραιωτικά καταγράφει τις αιτιάσεις του ασθενούς, κάπως όπως στα παλιά ανακριτικά γραφεία στη γραφομηχανή γράφονταν οι ομολογίες του πισθάγκωνα δεμένου ανακρινόμενου. Μήπως οι ήχοι των πλήκτρων της γραφομηχανής και του υπολογιστή σού θυμίζουν σφυροκόπημα καταδικαστικής ετυμηγορίας; Πάντως ο γιατρός του δεύτερου ιατρείου φαίνεται πως χειρίζεται άριστα τα της Πληροφορικής, γι' αυτό και είναι ήρεμος. Συμβαίνει όμως το ίδιο και με τον χειρισμό της Ιατρικής Τέχνης;

Πάμε και σε ένα τρίτο ιατρείο, ο άρρωστος πανομοιότυπος, το σύστημα τερματικού πανομοιότυπο. Ο γιατρός του τρίτου ιατρείου περιπλανιέται στο διαδίκτυο, αναζητώντας διαγνωστικά κλους ή τιπς σε έγκυρους δικτυακούς τόπους. Δεν ακούει ούτε τον άρρωστο ούτε τίποτε από γύρω. Λίγο πριν έχει πάρει γραπτά, σε χαρτί ή διαδικτυακά, τις πληροφορίες για την περίπτωσή του και έχει ήδη προχωρήσει στη διάγνωση ενώ στον έγκυρο διαδικτυακό τόπο αναβοσβήνουν οι τρεις θεραπευτικές προτάσεις.

Ο γιατρός είναι ενθουσιασμένος γιατί θα βοηθήσει τον άνθρωπο που ζητάει τη βοήθειά του, χρησιμοποιώντας τις πιο προηγμένες και διεθνώς καθιερωμένες γνώσεις.

Ο εν κρανίω σύντροφος σταμάτησε για μια δεύτερη βαθιά ανάσα, με κοίταξε αλαζονικά και συνέχισε.

Θέλεις τώρα να δούμε τα κοινά σημεία στα παραπάνω σκηνικά;

1) Όλοι οι γιατροί έχουν δώσει τον περίφημο όρκο του Ιπποκράτη ενώ όλοι οι ασθενείς έχουν κάποιο πρόβλημα υγείας, σοβαρότερο ή μικρότερο που όμως γι' αυτούς είναι το επίκεντρο του Κόσμου, ένα Θηρίο που απειλεί να τους κατασπαράξει.

2) Ανάμεσα στους ασθενείς και τους γιατρούς και τους ασθενείς υπάρχει ένα αόρατο Τείχος που οπτικοποιείται με την οθόνη του υπολογιστή.

3) Οι γιατροί «βλέπουν» τους ασθενείς μέσω του διαδικτύου ή στην καλύτερη περίπτωση μέσω του αποθηκευμένου ιστορικού τους. Θα μου πεις, άσχημο είναι να υπάρχει πλήρης καταχώρηση όλων των δεδομένων και να είναι διαθέσιμες στον γιατρό; Όχι βέβαια, κάθε άλλο. Όμως ο πειρασμός για τον γιατρό είναι μεγάλος∙ μέσω της

«αποστειρωμένης» πληροφορίας του υπολογιστή μπορεί να αποφύγει τη στενή επαφή με τη «ρυπαρότητα» που κουβαλάει ο ασθενής και την «κακιά αύρα» του πόνου και της απόγνωσής του. Κάποιες στιγμές μάλιστα, οι γιατροί περιπλανώμενοι στο free Internet, θα χαθούν και σε άσχετους ιστοτόπους, θα δουν τα αποτελέσματα του ποδοσφαίρου, του μπάσκετ, των καλλιστείων, μπορεί και κάποιο σποτάκι πορνό -δικαιούνται κι αυτοί μια χαλάρωση βρε αδελφέ…

4) Όλοι οι ασθενείς αγωνίζονται μάταια να δουν το πρόσωπο, τα χέρια του γιατρού, να ψαρέψουν το βλέμμα του. Και τι σημαίνει «επαφή» δεν χρειάζεται να σου εξηγήσω εσένα του γιατρού, αλλά και κάποτε αναπόφευκτα και ασθενούς -αν νομίζεις πως εσύ θα εξαιρεθείς από τους Φυσικούς Νόμους.

5) Όλοι οι γιατροί διδάχτηκαν πως το ιστορικό και η κλινική εξέταση είναι τουλάχιστον το ήμισυ της διάγνωσης. Συνεπώς, κάποια στιγμή θα πρέπει να αφιερώσουν ένα κλάσμα του προβλεπομένου χρόνου δέκα δεκαπέντε λεπτών της επίσκεψης στα εξής: λήψη στοιχειώδους ιστορικού, κλινική εξέταση- ουσιαστική ή εικονική, επεξεργασία των δεδομένων, εξαγωγή συμπεράσματος και τέλος θεραπευτική απόφαση-πρόταση.

Ένα επόμενο κλάσμα του διαθέσιμου χρόνου θα πρέπει να αφιερωθεί στην ανακοίνωση της «ετυμηγορίας» στο ασθενή, τη συζήτηση και την καθησύχασή του ή ακόμα και την κάμψη τυχόν αντιστάσεών του, την επεξήγηση των λεπτομερειών της θεραπείας και της αξιολόγησης των αποτελεσμάτων, τη διάρκεια παρακολούθησης και βέβαια την πρόγνωση… Όλα αυτά με μια ιδανικά ομαλή ροή, χωρίς να υπολογιστούν κάποια απρόοπτα είτε από την πλευρά του ασθενούς και των οικείων είτε από το μέρος του γιατρού.

Πόσος χρόνος μου χρειάστηκε απλώς και μόνο για να τα παραθέσω αυτά; Υπολόγισε και πες μου. Συνεχίζω: στο τελευταίο μέρος της επίσκεψης, όλα αυτά πρέπει να καταγραφούν ηλεκτρονικά, να αρχειοθετηθούν και να εκδοθούν τα παραστατικά της θεραπείας, η άλλως πως καλουμένη ηλεκτρονική συνταγογράφηση. Πριν σου μιλήσω για αυτήν την τελευταία, να σε ρωτήσω κάτι που σίγουρα το περιμένεις;

Ποια σχέση έχουν αυτοί οι γιατροί με τις προδιαγραφές και το πρότυπο του Κλινικού γιατρού όπως διαμορφώθηκαν αυτές από τον Ιπποκράτη έως σήμερα; Πόσο καλύπτουν αυτοί οι γιατροί τις ουσιαστικές ψυχοσωματικές ανάγκες των ασθενών που προσφεύγουν σε αυτούς; Έμεινες άναυδος, έτσι; Δικαίως.

Νέα διακοπή, νέα περιπαικτική ματιά και η συνέχεια.

Τι σημαίνει ηλεκτρονική συνταγογράφηση δε χρειάζεται να σου αναλύσω, αφού τη γεύεσαι και θα τη γεύεσαι κάθε μέρα για χρόνια, εσύ και οι συνεταίροι σου στο λεγόμενο Εθνικό Σύστημα Υγείας που, για να είμαι δίκαιος από χρόνια, έχει μεταμορφωθεί σε Σύστημα Ανθυγείας ολισθαίνοντας ολοένα πιο γρήγορα στον στραγγαλισμό των λειτουργών του και μέσω αυτών στην πλήρη απασφάλιση των χρηστών του. Όπως βλέπεις σε πρόλαβα∙ σε είδα έτοιμο να μου αντιτείνεις για το χάλι του Συστήματος, την ανοργανωσιά και κυρίως τη διαφθορά των λειτουργών και λειτουργιών του σε κάθε επίπεδο. Ναι λοιπόν, χάλι μαύρο είχε και έχει, πλημμυρισμένο από τρωκτικά κάθε λογής. Αλλά για πες μου, ποιο Σύστημα Υγείας ή άλλο δεν έχει τη Διαφθορά του;

Παραπέρα, σε ποιο Κοινωνικό Τομέα που διέπεται από κανόνες Αγοράς, βλέπε με θεό το Κέρδος, δεν υπάρχει Διαφθορά και τρωκτικά; Και αν υπάρχουν κάποιοι κανόνες διεξαγωγής του «παιγνίου», όπως σε κοινωνίες που έχουν συμφωνήσει, έστω για μια περίοδο, ότι θα λειτουργούν ως ελεύθερη Αγορά, κάπως ελέγχεται η κατάσταση. Τι γίνεται σε κοινωνίες, όπως η δική μας που ούτε από δω ούτε από κει είναι; Εκεί γίνεται το μπάχαλο και φουντώνει η άδηλη οικονομία με όποια καταστρεπτικά αποτελέσματα, εκεί πλακώνουν οι κάθε μορφής και επιπέδου κερδοσκόποι και ισοπεδώνουν τα πάντα για να τα ξαναχτίσουν δήθεν -με δικούς τους όρους και βλέψεις βέβαια. Επενδύσεις το ζητούμενο, βλέπεις, όλα για να κινείται το χρήμα, πρώτα έρχεται η κατεδάφιση και η καταστροφή και πίσω τους ακολουθούν οι επίδοξοι Σωτήρες.

Άκουσε τώρα ετούτο, εν κρανίω σύντροφε: εντάξει, είχε στηθεί μεγάλο πάρτυ από τη φαρμακοβιομηχανία σε όλες τις εκδοχές και επίπεδα. Εντάξει, ανυπολόγιστοι Πόροι σπαταλήθηκαν και κατέληξαν σε αθέατες τσέπες. Ήρθε η ώρα να τελειώσει το πάρτυ, έτσι; Σύμφωνοι. Πώς θα γίνει όμως αυτό; Σε ποιες τσέπες θα μετακυλιστούν αυτοί οι Πόροι που θα διασωθούν; Στο Ασφαλιστικό μήπως, στις συντάξεις; Δεν συνεχίζω γιατί μέχρι κι εσύ, ο οπαδός του Ορθού Λόγου και του νοικοκυρέματος, γελάς πικρά. Ξέρεις πολύ καλά πού θα πάνε και περισσότερα δε χρειάζεται να πω. Θα κυλίσουν με μαγικό τρόπο και θα πέσουν σε άλλες μεγαλύτερες τρύπες με ισχυρή αναρροφητική ικανότητα, πες τις πολυεθνικές, πες τις υπερεθνικές∙ αφήνοντας τις μικρότερες ντόπιες βιομηχανίες στο έλεος του κενού, μαζί με όλους τους υπαλλήλους τους που τρώνε από αυτές ένα κομμάτι ψωμί. Υπάρχουν πολλοί τρόποι να επικρατήσουν οι ισχυροί των ασθενεστέρων, αλλά μόνο ένα θύμα: ο ανώνυμος ανθρωπάκος.

Βαθιά ανάσα, ειρωνική ματιά και το μυδραλιοβόλο ξαναρχίζει.

Όμως επειδή μπορεί και να με κατηγορήσεις ότι κάνω κήρυγμα και πολιτικολογώ, γυρίζω στην διαβόητη ηλεκτρονική συνταγογράφηση. Το σχέδιο είναι τέλειο. Ρίχνεις ένα νόμο που θα εφαρμοστεί πλήρως σε χρονικό διάστημα ενός έτους ας πούμε, όταν ανάλογοι νόμοι σε προηγμένες χώρες εφαρμόστηκαν σε πέντε χρόνια -δικαιολογίες για σπουδή βρίσκονται εύκολα, όπως για όλα τα εγκλήματα. Ρυθμίζεις τις μεταβλητές του συστήματος με τέτοιο τρόπο που να μην είναι καν εφαρμόσιμες στο ελάχιστο με τις υπάρχουσες υποδομές οργάνωσης και διοικητικής υποστήριξης και πατάς το κουμπί ΈΝΑΡΞΗ.

Σε ένα μήνα το παραπαίον -από χρόνια- σύστημα έχει ανατιναχτεί. Είναι όπως βόμβα διασποράς σε κατοικημένη περιοχή. Οι πάντες τρέχουν αλλόφρονες εδώ κι εκεί, προσπαθώντας να καταλάβουν πρώτα τι συνέβη και μετά να δουν πώς θα αντιδράσουν ή θα προσαρμοστούν. Όταν λέω οι πάντες, εννοώ οι «αθώοι», οι άμαχοι, οι απροετοίμαστοι.

Γιατί τα τρωκτικά και οι κατσαρίδες είναι πάντα προετοιμασμένοι για τις επιθέσεις «καθαριότητας» θες από ένστικτο θες ειδοποιημένοι από κάποιους δικούς τους εκεί ψηλά… Μέσα στις πρώτες αυτές ημέρες ο επιτιθέμενος έχει πετύχει αφενός την επιθυμητή σύγχυση αφετέρου την επίσης επιθυμητή αραίωση του πληθυσμού που έχει στοχεύσει. Στο επόμενο διάστημα ανάλογες αλλεπάλληλες επιθέσεις θα ολοκληρώσουν το σχέδιο. Κάνε τώρα μια επιπροβολή αυτής της τακτικής σε έναν πληθυσμό από χρήστες, λειτουργούς και προμηθευτές προϊόντων και υπηρεσιών Υγείας και βρες τις αναλογίες. Βάλε την ηλεκτρονική συνταγογράφηση στο ΕΣΥ ή τις ιδιωτικές κλινικές και ιατρεία της Ελλάδας και πες μου με τι μοιάζει.

Με βαριά υστέρηση σε υποδομές πληροφορικής, γραμματειακής υποστήριξης των γιατρών, απουσία θεμελιώδους και ρεαλιστικού σχεδιασμού από την πλευρά της πολιτικής ηγεσίας, με διαρκείς αλλαγές σε εγκυκλίους και οδηγίες… Βάλε τις συχνές εμπλοκές του δικτύου (έπεσε το σύστημα!…η αλλόφρων κραυγή των εναγώνιων συνταγογραφούντων) βάλε το μπες-βγες των σκευασμάτων, την επιβολή των γενοσήμων χωρίς κανόνες, χωρίς διαφάνεια, χωρίς κανέναν έλεγχο των εξαπολυόντων αντικρουόμενες εγκυκλίους, χωρίς καμμία κύρωση για τους οργιαστές των «ρετιρέ» χωρίς…χωρίς…χωρίς…

Ίσως έτσι φτάσεις να διαβλέψεις το αλαλούμ που επιδιώκουν οι αυριανοί συνεταίροι σου, αυτό που εσύ, εσείς οι απρονόητοι δεν μπορείτε ακόμα να δείτε. Γιατί, αυτοί, εν κρανίω σύντροφε, βαδίζουν με τέλεια καταστρωμένο σχέδιο με τον απόλυτο Δόλο του αδηφάγου επιτιθέμενου ενώ εσείς αυταπατάστε πως εσάς που σήμερα θα συνεργαστείτε μαζί τους στο έγκλημα, αύριο θα σας αφήσουν τόπο να βοσκήσετε.

Η κλασική στην Ιστορία ανοησία των ανωτέρων κοινωνικών στιβάδων υποτελών κρατών. Τυφλοί τα τ'ώτα τον τε νουν τα όμματ' εστέ! Κοίτα όμως, σε κάθε γενοκτονία οι εξαιρέσεις δε σώζουν το Γένος.

Λαχάνιασα!…λέει ασθμαίνοντας αλλά συνεχίζει, χωρίς οίκτο.

Η συνάδελφός σου από τη Σκύρο φταίει. Φταίει πρώτα απ' όλα για την ξαφνική εξάντληση της υπομονής μου. Τόσα χρόνια συγκάτοικοι στο ίδιο κρανίο σε ανέχτηκα, σκυμμένο και δήθεν «νομοταγή», ίσως γιατί μέχρι τώρα ο νόμος αλληθώριζε και λίγο στη μεριά των αδυνάτων, πάταγε πάνω σε κάποιες κολόνες λογικής και Δικαίου. Τώρα όμως δεν έχεις καμιά δικαιολογία. Πηγαίνεις στο χαμό σου, δέχεσαι αδιαμαρτύρητα το χαμό σας, στο όνομα του Εξορθολογισμού που δεν είναι άλλο από επιβολή της στυγνής Χρηματοπιστωτικής Ισχύος, του Αέρα, στην αληθινή Οικονομία. Είναι η νέα σας Δουλεία την οποία ίσως δε μπορείτε να αποτρέψετε όμως θα άξιζε να αντιταχτείτε.

Επειδή λοιπόν εγώ δε μπορώ να σ' ακολουθήσω στον δρόμο που σε σέρνουν, σ' αφήνω οριστικά.

Ο άλλος Εγώ μου, με αυτά τα λόγια, κατέβασε το χέρι μου από το μπράτσο του, μου γύρισε την πλάτη και περπάτησε μακριά. Φαινόταν ανακουφισμένος και ελεύθερος. Έμεινα σκυφτός όπως σκυλί που το παρατάει το αφεντικό του σε άγνωστη ερημιά. Στο βάθος ο Ορθός Λόγος που μας άκουγε τόση ώρα καθισμένος σε ένα παγκάκι, σιωπηλός, σηκώθηκε αργά, με κοίταξε για λίγο με λύπη και απομακρύνθηκε.

Έμεινα μόνος. Ένιωθα ζαλισμένος σα να κράταγα ώρα πολλή ηλεκτροφόρο σύρμα που σαν από θαύμα με λυπήθηκε και διέκοψε αυτόματα το ρεύμα.

Πέρασε αρκετή ώρα.

Χάθηκα μετά σε όσα μου είχε αραδιάσει ο άλλος Εγώ μου πριν με παρατήσει σύξυλο στη μέση του πουθενά. Είχα αρχίσει να ανακτώ κάποιον ρυθμό μετά την ηλεκτροπληξία των λόγων του.

Αναρωτιόμουν, πιο νηφάλιος πια. Μήπως δε μας βοηθάει η Πληροφορική και η Τεχνολογία να έχουμε περισσότερες Πληροφορίες άρα ολοένα καλύτερες θεραπείες; Γιατί τη δαιμονοποιούμε; Ήρθαν αμέσως στο νου μου τα λόγια κάποιου Barry Lowitz ενός Αμερικάνου Ιατροφιλοσόφου: μέρος της Ιατρικής Τέχνης είναι η ικανότητα να παίρνεις αποφάσεις έχοντας ανεπαρκείς πληροφορίες! Αν, θεωρητικά, μπορούσαμε να έχουμε όλες τις αναγκαίες κάθε φορά πληροφορίες τι θα χρειαζόταν ο γιατρός και η Τέχνη του;

Κι από την άλλη, μηδενίζουμε την Πρόοδο της Πληροφορικής επειδή όπως κάθε καινούργιο κουβαλάει μαζί της και τη σκιά των προβλημάτων της; Αρκεί όμως να έχουμε ένα iphone ή ένα γκατζετάκι στην παλάμη για να απαντάμε στις ερωτήσεις που μας τίθενται σε κάθε στιγμή της Πράξης; Ναι, έχουμε περάσει στη non-paper εποχή, η Τεχνολογία σαρώνει Παρελθόν και Παρόν, γυαλίζει το Μέλλον και υπόσχεται τα πάντα, αλλά: μπορούμε να μείνουμε γιατροί χωρίς να ακουμπούμε τον άρρωστο;

Μπορούμε να τον βλέπουμε «εικονικά» μέσα από τις εργαστηριακές του εξετάσεις; Πού έχει ουσιαστικά προοδεύσει η Ιατρική και πού αβυσσοδρομεί; Πόσο και πού υστερούσε ο παλιός κλινικός χωρίς τη στήριξη της Τεχνολογίας αλλά πατώντας στο μπετόν αρμέ της Κλινικής Σκέψης; Πού υστερεί ο σύγχρονος γιατρός; Έχει νόημα η κλινική εξέταση σήμερα; Παίρνοντας με το υδραργυρικό μανόμετρο την πίεση, ακούγοντας με το στηθοσκόπιο την καρδιά, τι κάνουμε περισσότερο συγκριτικά με τα τελειότερα μηχανήματα; Η επαφή δέρματος-δέρματος, το κοίταγμα στα μάτια, η ανάγκη της Αλήθειας και το Σερβίρισμά της, όλα τούτα τα αυτονόητα προαπαιτούμενα των ανθρώπινων σχέσεων πού θα βρίσκονται κάποια χρόνια μετά; Να πιάνουμε το χέρι του αρρώστου, να εξετάσουμε τον σφυγμό του, να του περνάμε ίσα στην καρδιά το τρυφερό ψιθύρισμα της εγγύτητας, της αγάπης εν κατακλείδι: είμαι εδώ για σένα. Άγγιγμα χωρίς γάντια. Δε μολύνουν οι άρρωστοι τον υγιή, από τα δικά μας μικρόβια πεθαίνουμε –κυριολεκτικά και μεταφορικά.

Είμαστε στην ενδιάμεση γενιά. Δεν πρέπει να χαθεί τίποτα από αυτά που φέρνουν κοντά τους ανθρώπους και υπενθυμίζουν πως στις «θεομηνίες» δεν έχουμε πια παρά ο ένας τον άλλον. Να θεραπεύουμε μέσα από τον προβληματισμό και την ανάλυση κάθε αρρώστου ξεχωριστά. Καλές οι ομαδοποιήσεις, αναγκαία τα πρωτόκολλα διάγνωσης και θεραπείας.

Αλλά και Personalized Medicine versus Guidelines: ένα στοίχημα του σήμερα, όπου η Πληροφορική μπορεί να βοηθήσει αν το επιδιώξουμε∙ μοιάζει με επίμονο κοίταγμα ενός μικρού δέντρου κατάματα στα φύλλα, αγνοώντας για λίγο το δάσος ολόγυρα καθώς αυτό σκύβει επιχειρώντας να πνίξει το άτομο, μια νοηματική αντιστράτευση στον πασίγνωστο απαξιωτικό αφορισμό κοιτώντας το δέντρο, χάνεις το δάσος. Ναι, κάποτε να σηκώσουμε ανάστημα απέναντι στο δάσος.

Μια ματιά αυθαίρετη πάνω στην ύπαρξη, τη ζωή, τα γερατειά και το θάνατο, ας μοιάζει μάταιο το εγχείρημα. There is no evidence that “evidence-based” care is more effective than the best judgment of a skilled and experienced physician ισχυρίζεται διαχρονικά ο Barry Lowitz.

Ακόμα. Έτσι κι αλλιώς οι γιατροί, όπως όλοι οι άνθρωποι, τείνουμε προς την ελαχιστοποίηση του διανοητικού κόπου στην άσκηση της εργασίας μας. Κάπου διάβασα ότι έχει υπολογιστεί ότι οι κλινικοί γιατροί αφήνουν κατά μέσον όρο 18″ στον ασθενή να μιλήσει πριν τον διακόψουν, και αυτά πολύ πριν περάσουν οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές στην καθημερινότητα.

Αλλά: Οι γιατροί, όπως όλοι οι άνθρωποι, δεν έχουμε αλλάξει, ίδιοι είμαστε με τα καλά μας και τα κακά μας, όπως άλλωστε και η Ανθρωπότητα αμετακίνητη μένει στο αρχικό Περίγραμμά της. Ίδιοι είμαστε, αντιφατικοί και διαφορετικοί μέσα στο ενιαίο Σύνολο. Η Πληροφορική θα μας χαλάσει ή θα μας διορθώσει;

Θυμήθηκα μετά την φράση του Ηράκλειτου οι γουν ιητροί τέμνοντες, καίοντες, πάντηι κακώς βασανίζοντες τους αρρωστούντας επαιτέονται, μηδέν άξιοι μισθόν λαμβάνειν τ' αυτά εργαζόμενοι τα και αι νούσαι (οι γιατροί, λοιπόν, κόβοντας, καυτηριάζοντας, βασανίζοντας με κάθε τρόπο τους ασθενείς, απαιτούν αμοιβή, ενώ δεν την αξίζουν αφού προκαλούν τα ίδια που κάνουν και οι αρρώστιες). Και τι άραγε είμαστε οι γιατροί στις σύγχρονες κοινωνίες; Θεραπευτές ή πωλητές; «Χορευτές» του μυαλού ή επιδέξιοι χειριστές μηχανών υψηλής τεχνολογίας; Η ανάγκη να βρισκόμαστε σε διαρκή επαφή με τις εξελίξεις της Τεχνολογίας δεν μας έχει απομακρύνει βίαια από την Ανθρωποκεντρική Ιατρική; Έχουμε επίγνωση ότι αποτελούμε ακροτελεύτιες απολήξεις μακρινών βραχιόνων με ελάχιστη δυνατότητα αυτονομίας;

Παραπέρα, μήπως μέσα σε τούτη η δυστυχία ανακαλύψουμε ότι πολλά φάρμακα τα παίρναμε χωρίς να τα χρειαζόμαστε; Τα σπίτια με ολόκληρα φαρμακεία στα ερμάρια μήπως λιγοστέψουν; Πολλές lifestyle «επιλογές» φαρμάκων αδυνατίσματος, body building κλπ ίσως υποχωρήσουν από υποδείγματα. Οι Κρίσεις είναι πάντα αφορμές. «Να φτωχύνουμε να γίνουμε ξανά ευτυχισμένοι» είχε προτείνει παραδοξολογώντας ο Γιάννης Ξανθούλης πριν από χρόνια.

Ζούμε μια παράδοξη εποχή. Εισβάλλουν ορμητικά νέα φάρμακα, νέες θεραπευτικές προσεγγίσεις και ταυτόχρονα περισφίγγονται απελπιστικά οι πόροι. Πού θα οδηγήσει αυτή η αντίφαση; Στη σύγκρουση Φαρμακοβιομηχανίας και Χρηματοπιστωτικού ασχέτως του ποιος κατά περιόδους επικρατεί, ποιος πληρώνει το μάρμαρο; Ο «κοσμάκης» μήπως; -όταν τσακώνονται τα βουβάλια στον βάλτο ποιος ποδοπατιέται; Τελικά, για χάρη της ισορροπίας δυνάμεων, πόσοι αδύναμοι θα πρέπει να στερηθούν βασικά φάρμακα και με ποιές συνέπειες;

Τι εξορθολογίζεται με την κυριαρχία της Πληροφορικής παντού, εν προκειμένω στην Υγεία και τα προϊόντα της; Ποιοι είναι ωφελημένοι; Ποιοι ωφελούνται από τον αχαλίνωτο καλπασμό της Τεχνολογίας; Από πού εξοικονομούνται οι πόροι -αν εξοικονομούνται και δεν αφαιρούνται… Πού μετακινούνται;

Ποιος ο πρωτεύων και οι δευτερεύοντες στόχοι της διάδοσης δια της επιβολής -όλοι αντιλαμβανόμαστε πώς επιτυγχάνεται η επιβολή- της πληροφορικής; Είναι μόνο η Πρόοδος της επικοινωνίας και της Ανθρωπότητας; Είναι στόχος ή αναπόδραστη εξέλιξη η πρόσω πορεία;

Ερωτήσεις κρουνός, χωρίς προφανείς απαντήσεις∙ οι τελευταίες μένει να αναβλύσουν από σημεία απρόβλεπτα κατά τη χαοτική μετατόπιση προς το Άγνωστο αυτού του Πολτού που λέγεται Ανθρωπότητα.

Συνοψίζω.

Ο Λόγος του Ηράκλειτου, ο Κοσμικός νόμος που διέπει τα πάντα δεν χρειάζεται συστάσεις. Εξασφαλίζει την ενότητα των αντιθέσεων, την αφανή αρμονία του Κόσμου. Η κυριαρχία του ορθού Λόγου, ο ορθολογισμός, αποτέλεσε το βασικό τέκνο του Διαφωτισμού που ανέτρεψε τον Σκοταδισμό του τότε Μεσαίωνα. Στον Μεσαίωνα που ήδη διανύουμε ο Ορθολογισμός χρησιμοποιείται ολοένα συχνότερα ως ψευδές επιχείρημα για να ενισχύσει τη βασιλεία του Δόλου και την διατήρηση της Ανθρωπότητας σε Δουλεία.

Η Ελληνική λέξη Δόλος είναι ως γνωστόν πανάρχαια και δεν είναι καθόλου περίεργο που φτάνει μέχρι σήμερα αναλλοίωτη, ίσως γιατί αποτελεί αναλλοίωτο παρακολούθημα της ανθρώπινης φύσης, αγκυροβολημένο σε όλες τις κοινωνίες των ανθρώπων. Έχει μεταφερθεί σε όλες τις γνωστές γλώσσες με παρόμοιο ή διαφοροποιημένο ηχητικό σήμα (dolus, dolo, zahlen, tale, tell) αλλά σχεδόν ταυτόσημη έννοια: αυτήν της «βούλησης κάποιου να συντελέσει με τις πράξεις του στην παραγωγή παρανόμου αποτελέσματος ή η γνώση κάποιου ότι οι πράξεις του μπορούν να επιφέρουν παράνομο αποτέλεσμα». Εν όψει αυτού του ορισμού, μοιάζει αυτονόητο πως η μέγιστη πλειονότητα των πάσης φύσεως εμπορικών δραστηριοτήτων κινείται στα όρια του Δόλου αν δεν ευρίσκεται βαθιά μέσα στην Ουσία του, πολλώ μάλλον οι δραστηριότητες του αέρα, χωρίς παραγωγή «απτών» προϊόντων, το διαβόητο χρηματοπιστωτικό σύστημα -οι ίδιοι οι θητεύοντες και πλουτίζοντες μέσω αυτού το ομολογούν ανερυθρίαστα. Μπαίνω στον πειρασμό να κινηθώ πλαγιοδρομικά και να παρετυμολογήσω.

Μου μοιάζουν πολύ συγγενικά ο Δόλος και ο Δούλος, η Δουλεία, ας είναι η λέξη Δούλος Καρικό ή Λυδικό δάνειο, παρούσα πάντως από τους Μυκηναϊκούς χρόνους στον Ελλαδικό χώρο∙ ας διακηρύσσει αργότερα ο Απόστολος Παύλος «ουκ ένι δούλος ή ελεύθερος» και ας συστήνει αργότερα «οι δούλοι να υπακούουν τους κυρίους του».

Ο πρωταρχικός Δόλος του δολίως σκεπτομένου λοιπόν οδηγεί στη υποδούλωση των άλλων, στη Δουλεία του προκειμένου να υπηρετηθούν οι στόχοι του.

Φοβάμαι πως στόχος της πλήρους ηλεκτρονικής μηχανοργάνωσης της Ιατρικής Πράξης δεν είναι ο Εξορθολογισμός της αλλά η Καταδολίευσή της. Η διάρρηξη ή το αποτελείωμα της σχέσης γιατρού-ασθενούς της Ιερότερης ίσως ανθρώπινης Σχέσης μετά από αυτή της μάνας-παιδιού.

Δεν ποσοτικοποιούνται οι Ποιοτικές Μεταβλητές της Υγείας χωρίς Δόλο.

Η κυριαρχία της Οικονομίστικης προσέγγισης στην Υγεία είναι μια -προσωρινή- Νίκη του χρηματοπιστωτικού επί της φαρμακοβιομηχανίας -αν και κάθε άλλο παρά διαχωρισμένοι είναι αυτοί οι δύο τομείς. Είναι μια Ήττα των παραγόντων τις όποιες πραγματικές υπηρεσίες Υγείας από τους δήθεν Πληρωτές -λέω δήθεν γιατί ενώ εισπράττουν χωρίς έλεος τα όποια «ασφάλιστρα», όταν έρχεται η ώρα της εξόφλησής τους βρίσκουν αμέτρητα τερτίπια να μην τα καταβάλλουν-από ελέγχους επί ελέγχων μέχρι δόλιες πτωχεύσεις.

Το δήθεν Δίκαιο παρέχει όλες τις δικλίδες ασφαλούς διαφυγής για τους Ισχυροτέρους και απασφαλίζει μερικώς ή πλήρως -ανάλογα με την εποχή- τους πιο αδυνάτους -«μηδέν των αραχνίων διαφέρειν των γραμμάτων αλλ’ ως εκείνα τούς μεν ασθενείς και λεπτούς των αλισκομένων καθέξειν, υπό δε των δυνατών και πλουσίων διαρραγήσασθαι» τονίζει ο Σκύθης Ανάχαρσις στον Σόλωνα τον Αθηναίο, πριν χιλιάδες χρόνια.

Η Πληροφορική, αντίθετα με τις προσδοκίες των σκαπανέων της εξελίσσεται σε μια ακόμα καταδολίευση των Κρατούντων της Κοινωνίας της Αγοράς, αυτής της Κοινωνίας όπου όσα γνωρίζαμε ως κατακτήσεις αναθεωρούνται. Η ιδιότητα ενός ατόμου και η υπηρεσία που εργάζεται λέγονται πλέον Επάγγελμα και Εταιρεία, ο Εργαζόμενος έγινε Απασχολούμενος, η Κοινωνική Ασφάλιση μετονομάστηκε σε Κοινωνική Αλληλεγγύη∙ μια ύπουλη μετατροπή όλων των κοινωνικών κεκτημένων σε νέα ζητούμενα.

Αισθάνομαι πως είναι πια πολύ αργά για να αντιστραφεί αυτό που έχει ήδη συντελεστεί σε πλανητικό επίπεδο. Δεν ξέρω αν έχει νόημα να γίνει καν η προσπάθεια, αν είναι ορθή μια τέτοια απόπειρα. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι η επανάσταση της Πληροφορικής, αυτό το Τρίτο Κύμα της ανθρώπινης Ιστορίας, έχει αμέτρητα πλεονεκτήματα με κύριο αυτό της ταχύτατης διασποράς των πληροφοριών –έστω και αν η πληροφορία δεν ταυτίζεται με τη Γνώση.

Η Πληροφορική είναι το μεγαλύτερο βήμα μετά την Τυπογραφία και κανένα μειονέκτημα δεν αναιρεί τη συμβολή της στην ανθρώπινη εξέλιξη. Αφού αλλιώς δε γίνεται, και το ξέρουμε όλοι πια, μήπως να προσπαθήσουμε να χρησιμοποιήσουμε την Πληροφορική στην Υγεία» με λογισμό και μ' όνειρο» προς όφελος των Κοινωνιών μας, μη λησμονώντας όμως πως είναι κι αυτή μια εξελιγμένη μορφή της διαχρονικής Δουλείας; Ο άλλος δρόμος, η ανταρσία, έχει αμέτρητους κινδύνους, κυρίως την είσοδο στο Χάος. Και το αντάρτικο πάντα ήττα προσημαίνει…

Και ως υστερόγραφο: Δεν ξέρω αν καταλάβατε προς τα πού το πήγα, δεν ξέρω αν σας έπεισαν τα λόγια τα δικά μου ή του άλλου Εγώ μου, δεν ξέρω αν φάνηκε ποια είναι η θέση μου. Δεν ξέρω καν αν μπορώ και σε τι να πιστεύω και να ελπίζω εγώ, όπως δεν ξέρω τι ξέρουν οι Διοικούντες και Οικονομολόγοι Υγείας που δεν ξέρουμε εμείς και τι θα έκανα αν ήμουν εγώ στη θέση τους. Ελπίζω όμως ότι ανακάτεψα την τράπουλα των συλλογισμών σας -και τράπουλα σημαίνει παγίδα.