Η ψυχική διάσταση στον καρκίνο του μαστού

Γράφει η Ελένη Παναγιωτοπούλου Κλινικός Ψυχολόγος Μ.Α., U.S.A, Συνεργάτης της Κλινικής ΡΕΑ Ψυχολογία Υγείας Dipl. Προγεννητική και Περιγεννητική Ψυχολογία Cert.

Πόσες φορές έχουμε χρησιμοποιήσει εκφράσεις όπως «γονάτισα απο την κούραση», «με πνίγει το δίκιο μου», «το κάνω με βαρία καρδιά», «μου κάθεται στο λαιμό», «άσπρισαν τα μαλλιά μου» κ.ά. για να εκφράσουμε συμβολικά, μέσω του σώματος, τη συναισθηματική μας κατάσταση; Η σωματική ασθένεια λοιπόν, είναι ένας έμμεσος, συμβολικός τρόπος να εκφράσουμε στον εαυτό μας, αλλά και στους γύρω μας, ανάγκες, επιθυμίες και συναισθήματα τα οποία έχουν απωθηθεί, επιλέγοντας ασυναίσθητα το όργανο έκφρασης τους. Ο «ναός» μας δηλαδή «απειλείται» εκ των έσω. Όσο περίεργο και εαν ακούγεται, η σωματική πάθηση/ ασθένεια είναι μια «ευκαιρία» να μιλήσουμε με τον εαυτό μας, να επεξεργαστούμε τα συναισθήματά μας και να φέρουμε στην επιφάνεια τον ψυχικό πόνο, ο οποίος βάζει το σώμα σε διαδικασία να υποφέρει.

Το στήθος συμβολίζει το δυισμό, αφενός τη γυναίκα και τη θηλυκότητα αφετέρου τη μητρότητα, τη φροντίδα, τη «θρέψη» και τη ικανότητα ανάληψης των ευθυνών της μητρικής διάστασης. Ο καρκίνος του μαστού, όπως και άλλες μορφές καρκίνου, σωματοποιεί μια έντονη και βαθιά θλίψη, η οποία μας βάζει σε διαδικασία παραίτησης από τη ζωή, έως και πλήρους άρνησης για οτιδήποτε συμβολίζει ζωή. Η παθολογία λοιπόν του μαστού, είναι έκφραση θλίψης για την αποτυχία της γυναίκας να είναι μια γυναίκα μητέρα ή γυναίκα, ή/και την ενδοψυχική σύγκρουση ανάμεσα στους δύο ρόλους της, είτε σε συμβολικό, είτε σε κυριολεκτικό επίπεδο.

Σύμφωνα με τον Γκέερτ Χάμερ, το μεγαλύτερο ποσοστό γυναικών παρουσιάζει καρκίνο στον αριστερό μαστό, ο οποίος συμβολίζει τη διαμάχη/ες και την έντονη σύγκρουση/εις με κάποιο αρσενικό στοιχείο (σύζυγος, πατέρας, γιός, ανδρικές μορφές/ στοιχεία). Ο καρκίνος στο δεξί μαστό επιπροσθέτως, εκφράζει δυσκολία η οποία ενδέχεται να σχετίζεται με τα πιο θηλυκά στοιχεία στη ζωή μας όπως η μητέρα, η οικογένεια, οι κοινωνικές δομές, οι συνθήκες διαβίωσης κλπ. Όταν λοιπόν βιώνουμε χρόνια ψυχοσυναισθηματική πίεση, στρες, ένα ψυχοτραυματικό γεγονός και ισχυρά, ενδεχομένως και χρόνια συσσωρευμένα συναισθήματα, τα οποία περιπλέκονται και δεν μπορούν να εκφραστούν με κατάλληλο τρόπο τόσο για τον ίδιο τον εαυτό μας όσο και για το περιβάλλον μας, επιτρέπουμε στον ψυχικό πόνο να «εγκατασταθεί» σε ένα σημείο. Αυτό το σημείο είναι το όργανο το όποιο πάσχει, εκφράζοντας παράλληλα συμβολικά και τον ψυχικό πόνο. Έτσι λοιπόν όταν επιτρέπουμε στο χειρουργό να αφαιρέσει μέσω της επέμβασης έναν όγκο επιτρέπουμε και την «αφαίρεση» ενός ψυχικού πόνου. Έτσι μπορούμε να συνεχίσουμε τη ζωή μας με υγεία, απαλλαγμένοι απο οποιοδήποτε βάρος, πόνο και δυσκολία του παρελθόντος.

Απο τα παραπάνω γίνεται αντιληπτή η άμεση σύνδεση μεταξύ ψυχικών και σωματικών διεργασιών καθώς και η αλληλεπίδραση αυτών. Γι’ αυτό το λόγο είναι απαραίτητη η ψυχολογική υποστήριξη της γυναίκας η οποία πάσχει απο καρκίνο του μαστού καθώς και του υποστηρικτικού της περιβάλλοντος, τόσο κατα τη διάρκεια των ιατρικών παρεμβάσεων (χειρουργικές επεμβάσεις, χημειοθεραπεία, ακτινοθεραπεία, ορμονοθεραπεία), όσο και μετά την ολοκλήρωσή τους. Η γυναίκα καθ’όλη τη διάρκεια, απο τη διάγνωση μέχρι και μετά την ίαση, βιώνει εσωτερικές συγκρούσεις και πληθώρα συναισθημάτων όπως απόγνωση, συντριβή και αγωνία (φάση διάγνωσης), θυμό και θλίψη (φάση θεραπείας), φόβος, άγχος και ανησυχία (φάση ίασης). Επίσης, λόγω της πολυπλοκότητας του ρόλου της, έχει να διαχειριστεί ψυχοκοινωνικές δυσκολίες οι οποίες προκύπτουν τόσο σε οικογενειακό, συζυγικό, εργασιακό και κοινωνικό επίπεδο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να παραμελούν την προσωπική τους φροντίδα και να υποσιτίζονται, να εγκαταλείπουν τη σωματική άσκηση, να αποσύρονται απο δραστηριότητες οι οποίες προσφέρουν ευχαρίστηση και να δυσκολεύονται να κοιμηθούν. Επιπλέον υπάρχει κίνδυνος υιοθέτησης βλαπτικών συνηθειών, όπως κάπνισμα, χρήση αλκοόλ ή άλλων ουσιών με στόχο τη μείωση του σωματικού και ψυχικού πόνο.

Εξειδικευμένοι ψυχολόγοι και ψυχίατροι μπορούν να «συνοδεύσουν» τη γυναίκα όσο και το υποστηρικτικό της περιβάλλον με κυριότερο στόχο την ομαλότερη διαχείριση των σωματικών, συναισθηματικών και κοινωνικών αλλαγών οι οποίες συνδέονται με τον καρκίνο του μαστού. Σε ατομικό επίπεδο είναι ιδιαίτερα βοηθητική 1) η εκμάθηση τεχνικών χαλάρωσης και στρατηγικών για τη διαχείριση του πόνου, του στρες, και τη μείωση παραγωγής κορτιζόλης και αδρεναλίνης 2)θεραπεία ψυχικού τραύματος 3) αντιστροφή της υποσυνείδητης επιθυμίας για τερματισμό της ζωής και 4) σύνδεση με τις βαθύτερες ανάγκες και την πνευματικότητα του κάθε ανθρώπου. Σε οικογενειακό επίπεδο ο ειδικός ψυχικός υγείας μπορεί να βοηθήσει στην προετοιμασία για την ανακοίνωση της πάθησης στα παιδιά και το σύζυγο, τη διαχείριση των αλλαγών σε επίπεδο καθημερινότητας, την ενθάρρυνση για ανοιχτή επικοινωνία ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας και την ψυχοεκπαίδευση τους.

Η διάγνωση του καρκίνου ενδέχεται να προκαλέσει έντονες ψυχικές δυσλειτουργίες στη γυναίκα, θέτοντας σε κίνδυνο και τη σωματική της λειτουργία και υγεία. Ωστόσο δεν είναι απαραίτητο να συμβεί αυτό. Είναι σημαντικό λοιπόν κάθε γυναίκα να γνωρίζει οτι δεν είναι μόνη της και με την εξειδικευμένη παρέμβαση των ειδικών ψυχικής υγείας μπορεί να χρησιμοποιήσει τη σύνδεση μεταξύ νου/ ψυχής και σώματος για να βελτιώσει τη σωματική και την ψυχική της υγεία.