Διαταραχές του εντέρου και ψυχιατρικές παθήσεις: Η ψυχική νόσος δεν είναι μόνο «στο μυαλό»

Τα τελευταία χρόνια, η διεθνής επιστημονική έρευνα καταγράφει με σαφήνεια ότι οι διαταραχές του εντέρου δεν συνυπάρχουν απλώς με τις ψυχιατρικές παθήσεις, αλλά εμπλέκονται στην εμφάνιση, την ένταση και την παθοφυσιολογία τους.

Η έννοια της «ψυχικής νόσου» ορίζεται ως διαταραχή του συναισθήματος, της σκέψης ή της προσωπικότητας,που επηρεάζει ουσιαστικά την ποιότητα ζωής και τη συνολική υγεία του ατόμου. Σήμερα, αυτός ο ορισμός δεν μπορεί να εξεταστεί ανεξάρτητα από τη βιολογία του σώματος και ειδικότερα από τη λειτουργία του γαστρεντερικού συστήματος.

Ο «δεύτερος εγκέφαλος»

Το εντερικό νευρικό σύστημα (ΕΝΣ) αποτελείται από περισσότερα από 100 εκατομμύρια νευρικά κύτταρα — αριθμός συγκρίσιμος με εκείνον του νωτιαίου μυελού. Πρόκειται για ένα αυτόνομο δίκτυο νευρώνων που ρυθμίζει την κινητικότητα του εντέρου, την έκκριση ενζύμων και την αιματική ροή, ενώ παράλληλα αλληλεπιδρά με το ανοσοποιητικό σύστημα.

Το ΕΝΣ αναπτύσσεται από τους ίδιους εμβρυϊκούς ιστούς με το κεντρικό νευρικό σύστημα και επικοινωνεί διαρκώς με τον εγκέφαλο μέσω του πνευμονογαστρικού νεύρου, ορμονικών σημάτων και ανοσολογικών μηχανισμών. Αυτή η επικοινωνία είναι αμφίδρομη: ο εγκέφαλος επηρεάζει τη λειτουργία του εντέρου, αλλά και το έντερο επηρεάζει τη λειτουργία του εγκεφάλου.

Η επιστήμη το περιγράφει πλέον ως «άξονα εντέρου–εγκεφάλου».

Μικροβίωμα, φλεγμονή και ψυχική νόσος

Κλινικές μελέτες έχουν δείξει ότι ασθενείς με λειτουργικές διαταραχές του εντέρου, όπως το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου (IBS), εμφανίζουν σημαντικά υψηλότερα ποσοστά κατάθλιψης, αγχωδών διαταραχών και κρίσεων πανικού σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό.

Σύμφωνα με μετα-αναλύσεις που έχουν δημοσιευθεί σε έγκριτα περιοδικά, έως και το 60% των ασθενών με IBS παρουσιάζει κάποια μορφή ψυχιατρικής συννοσηρότητας. Το ερώτημα πλέον δεν είναι αν σχετίζονται, αλλά πώς.

Κεντρικό ρόλο σε αυτή τη σύνδεση διαδραματίζει το εντερικό μικροβίωμα. Τα τρισεκατομμύρια μικροοργανισμοί που ζουν στο έντερο συμμετέχουν στην παραγωγή νευροδιαβιβαστών όπως η σεροτονίνη (το 90% της οποίας παράγεται στο έντερο), η ντοπαμίνη και το GABA.

Διαταραχές στη σύνθεση του μικροβιώματος (δυσβίωση) έχουν συνδεθεί με:

• αυξημένη συστηματική φλεγμονή,
• διαταραχή του αιματοεγκεφαλικού φραγμού,
• ενεργοποίηση του άξονα υποθαλάμου–υπόφυσης–επινεφριδίων (HPA axis),
• όλα στοιχεία που εμπλέκονται άμεσα στην παθοφυσιολογία της κατάθλιψης και των αγχωδών διαταραχών.

Μελέτες σε ανθρώπους και πειραματικά μοντέλα δείχνουν ότι η μεταβολή του μικροβιώματος μπορεί να επηρεάσει τη συμπεριφορά, τη διάθεση και τη γνωστική λειτουργία.

Ψυχική νόσος: Όχι μόνο «στο μυαλό»

Η σύγχρονη ψυχιατρική απομακρύνεται σταδιακά από το στενό ψυχοκεντρικό μοντέλο.

Αυτό δεν σημαίνει αυτόματα ότι «όλα ξεκινούν από το έντερο». Σημαίνει, όμως, ότι χωρίς κατανόηση του εντέρου, η κατανόηση της ψυχικής νόσου παραμένει ελλιπής.

Αυτή η γνώση έχει αρχίσει να επηρεάζει και την κλινική πρακτική:

• ερευνώνται συμπληρωματικές παρεμβάσεις με προβιοτικά (psychobiotics),
• εξετάζεται η επίδραση της διατροφής στην ψυχική υγεία,
• ενισχύεται η ανάγκη για ολιστική προσέγγιση του ασθενούς.

Καταληκτικά, η ψυχική νόσος δεν θεωρείται πλέον αποκλειστικά διαταραχή της σκέψης ή του συναισθήματος, αλλά αποτέλεσμα μιας πολύπλοκης βιολογικής απορρύθμισης, στην οποία το έντερο, το ανοσοποιητικό και το νευρικό σύστημα συνδιαμορφώνουν το τελικό αποτέλεσμα.

Πηγές: health.harvard.edu, nature.com

Φωτογραφία: iStock