Πως εκδηλώνεται το ψυχικό τραύμα μετά από φυσικές καταστροφές

Βαθύ ψυχικό τραύμα μπορεί να προκαλέσουν οι φυσικές καταστροφές, καθώς ανοίγουν τον δρόμο στην εκδήλωση συμπτωμάτων μακροχρονίου στρες και σε διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD).

Σεισμοί, κατολισθήσεις, τυφώνες δασικές πυρκαγιές,  πλημμύρες είναι ιδιαιτέρως επώδυνες εμπειρίες για όσους τις βιώνουν. Έτσι, σημαντικό κομμάτι του πληθυσμού τραυματίζεται ψυχικά, μολονότι ο καθένας βιώνει την καταστροφή με τον δικό του ξεχωριστό τρόπο.

Μπορεί επίσης και να επιφέρουν και άλλες συναισθηματικές καταστάσεις, όπως η ενοχή των επιζώντων που αποτελεί χαρακτηριστικό σύμπτωμα μετατραυματικού στρες.

Oι φυσικές καταστροφές γίνονται ολοένα συχνότερες τα τελευταία χρόνια. Το 2022, η παγκόσμια βάση δεδομένων φυσικών καταστροφών Emergency Events (EM-DAT) κατέγραψε 387 φυσικούς κινδύνους και καταστροφές παγκοσμίως. Το επακόλουθό τους ήταν:

• Να χαθούν 30.704 ζωές
• Να επηρεαστούν 185 εκατομμύρια άτομα
• Να ανέλθουν σε περίπου 223,8 δισεκατομμύρια δολάρια οι οικονομικές απώλειες

Το ψυχικό τραύμα που έχουν αφήσει όλες αυτές οι καταστροφές είναι ανυπολόγιστο. Όπως αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η οικογενειακή ψυχοθεραπεύτρια Αιμιλία Αξιωτίδου, επιστημονική συνεργάτις της Α’ Προπαιδευτικής Παθολογικής Κλινικής ΑΠΘ στο Νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ,  το ψυχικό τραύμα είναι μία πληγή που επηρεάζει το μυαλό και την ύπαρξη.

«Ανατρέπει την καθημερινότητά μας και μεταβάλλει την οπτική της ζωής μας, έχοντας αρνητικό αντίκτυπο στην καθημερινότητα και στη λειτουργικότητα των ανθρώπων», λέει. «Διανύουμε μία περίοδο όπου δοκιμαζόμαστε από έντονα φαινόμενα. Οι φωτιές που μαίνονταν ασταμάτητα, οι τωρινές πλημμύρες, ο θάνατος του Αντώνη στο πλοίο, η μαζική καταστροφή στην Λιβύη… Όλ’ αυτά δεν αφήνουν κανέναν αδιάφορο. Ακόμη και αν δεν διακυβεύεται η προσωπική ασφάλεια μας – προς το παρόν».

Και μόνο στη θέα αυτών των μαζικών καταστροφών, μπορεί να νιώσουμε την ευαλωτότητα και το εύθραυστο της ύπαρξης μας, προσθέτει. Το γεγονός ότι υπονομεύεται η βασική αίσθηση ασφαλείας, που έχουμε ανάγκη να νιώθουμε για να επιβιώσουμε, επιδρά με συγκλονιστικό τρόπο στον ψυχισμό μας.

Άμεσα ή όψιμα

Οι επιπτώσεις που έχει το ψυχικό τραύμα μπορεί να εμφανιστούν άμεσα ή όψιμα. Η άμεση εκδήλωση είναι το άγχος. Η όψιμη εκδηλώνεται ως μετατραυματική πίεση που δυσκολεύει την φυσιολογική ζωή στο μέλλον.

Για όσους βιώνουν ακραίες, αιφνίδιες απειλητικές συνθήκες, απέναντι στις οποίες νιώθουν ανήμποροι, ο αντίκτυπος μπορεί να είναι βραχυπρόθεσμος και μακροπρόθεσμος. «Μικροί και μεγάλοι που έχουν χάσει τα πάντα, δεν έχουν να κρατηθούν από κάπου. Δεν μπορούν να βιώσουν μια σταθερότητα. Έχει συντριβεί η καθημερινή τους ζωή. Και είναι έντονος ο φόβος, το αίσθημα του αβοήθητου, η απώλεια του ελέγχου και η αίσθηση του εκμηδενισμού», εξηγεί η ειδικός.

Είναι πολύ δύσκολο να προχωρήσει κάποιος στην ζωή του μετά από τέτοια κατακλυσμιαία γεγονότα, συμπληρώνει. Επιπλέον, η έκθεση στο ψυχικό τραύμα επηρεάζει την ανάπτυξη και την λειτουργικότητα ενηλίκων και παιδιών.

«Ο ίδιος ο ενήλικας επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από την αβεβαιότητα, τον φόβο και την αποδόμηση της πραγματικότητάς του. Πόσο μάλλον ένα παιδί που χρειάζεται να έχει έναν γονιό διαθέσιμο και σε ψυχική επαφή μαζί του. Ειδικά, δε, σε μια περίοδο όπου αρχίζουν τα σχολεία και τα παιδιά έχουν την ανάγκη να μπουν σε μια διαδικασία ρουτίνας, σταθερότητας και ασφάλειας».

Η αντιμετώπιση

Είναι σημαντικό να δοθεί έμφαση στην ψυχική φροντίδα των ανθρώπων που έχουν υποστεί αυτές τις μαζικές καταστροφές, αναφέρει η κυρία Αξιωτίδου.

Τα παιδιά βασίζονται στους φροντιστές τους για να αντιμετωπίσουν τα στρεσογόνα γεγονότα. Γι’ αυτό πρέπει να καθησυχάζονται και να λαμβάνουν εύλογες εξηγήσεις, ώστε να μπορέσουν να διαχειριστούν και να αντιμετωπίσουν την ραγδαία αλλαγή της πραγματικότητας τους.

«Με την έκθεση στο ίδιο ψυχικό τραύμα, κάποιοι μπορούν αναπτύξουν με την πάροδο του χρόνου σοβαρές ψυχολογικές ή ψυχιατρικές καταστάσεις», αναφέρει. Πολλά από τα ψυχικώς τραυματισμένα παιδιά, λ.χ., μπορεί να βιώσουν μακροπρόθεσμες επιπτώσεις, όπως:

• Κακή ακαδημαϊκή επίδοση
• Διαταραχή μετατραυματικού στρες
• Πένθος
• Άγχος
• Κατάθλιψη
• Διαταραχές συμπεριφοράς

«Θα μπορούσαμε να διδάξουμε στα παιδιά την ψυχική ανθεκτικότητα», λέει η κυρία Αξιωτίδου. «Είναι σημαντικό να φροντίσουμε να υπάρχει τουλάχιστον μία σταθερή σχέση με έναν συγγενή ή φροντιστή, ικανή να παρέχει υποστήριξη στα παιδιά».

Κατά τη διάρκεια των τραυματικών γεγονότων, όπως οι φυσικές καταστροφές και η ριζική ανατροπή της καθημερινότητας με την απώλεια σπιτιών ή και αγαπημένων προσώπων, οι άνθρωποι νιώθουν αβοήθητοι και μπορεί να χρειαστεί να ζήσουν σε καταυλισμούς ή καταφύγια χωρίς υποστήριξη από συγγενείς ή φίλους για μεγάλα χρονικά διαστήματα.

Ωστόσο, «η συμβίωση με άλλους επιζώντες μπορεί επίσης να είναι μια στιγμή για επανασύνδεση, για να μιλήσουν και να μοιραστούν τις εμπειρίες τους για το συμβάν και να επαναπροσδιορίσουν το νόημα της ζωή τους. Το να μπορείς να βοηθήσεις έναν άλλον επιζώντα, μπορεί να μειώσει την αίσθηση της αδυναμίας και του αβοήθητου και να συμβάλει στο να αρχίσει η διαδικασία επούλωσης», καταλήγει.

Φωτογραφία: iStock