Γονείς και παιδιά- μαθητές: Κάντε τις προσδοκίες σας, εφόδια ζωής για τα παιδιά σας

γράφει η Ιωάννα Θεοδωρακοπούλου, PsyD, MSc
Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια
Σύμβουλος υπογονιμότητας και επικεφαλής του FEELWELLTODAY.com

Όπως θα καταλάβετε, υπάρχουν προσδοκίες προς αποφυγήν. Αυτές που βασίζονται στην ικανότητα και στο αποτέλεσμα.

Στην πρώτη περίπτωση, τα παιδιά πρέπει να φθάσουν ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα μέσω φυσικής ικανότητας. «Περιμένουμε να πάρεις σε όλα 10 γιατί είσαι έξυπνος» ή «Περιμένουμε να φέρεις μετάλλιο γιατί είσαι ο καλύτερος αθλητής του συλλόγου». Όμως εδώ το παιδί δεν έχει κανέναν έλεγχο σε αυτό που «κληρονόμησε» και το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να το βελτιστοποιήσει. Αν όμως τα παιδιά δεν φθάσει το προσδοκώμενο επίπεδο με βάση την ικανότητα, δεν μπορεί να κατηγορηθεί εκείνος αλλά ενδεχομένως τα γονίδιά του – τα απόντα κυρίως. Επίσης θα θεωρηθεί ταλαντούχος αν πετύχει λόγω ικανότητας αλλά συχνά χρησιμοποιούν και το επίθετο «χαζός» όταν αποτύχει λόγω απουσίας ικανότητας. Κι αν η λέξη ταλαντούχος είναι διαχειρίσιμη, τι λέτε για την λέξη «χαζός» ;

Οι προσδοκίες αποτελέσματος ορίζονται από τους γονείς, χωρίς την συμμετοχή των παιδιών άρα και μηδενικό κίνητρο, γι` αυτό και συχνά αισθάνονται ότι κάποιος τα σέρνει, και κατά συνέπεια αντιδρούν εντόνως.

«Περιμένουμε να πάρεις μετάλλιο» ή «Ξέρουμε ότι θα είσαι ο καλύτερος στην συναυλία». Μπορεί να βάλει τα δυνατά του αλλά να μην φθάσει την προσδοκία καθώς ένα άλλο παιδί τα πήγε καλύτερα. Θα θεωρήσει ότι απέτυχε ενώ είχε μια καλή επίδοση. Μιλώντας μαζί τους, έρχομαι αντιμέτωπη με μια γκριμάτσα και παράπονο ότι πρέπει να κάνουν αυτό που τους λένε οι γονείς αλλιώς θα υπάρχει πρόβλημα. Έτσι μαθαίνει να κρίνει τον εαυτό του σύμφωνα με το βασικό κριτήριό σας, το αποτέλεσμα.

Όχι και ο καλύτερος τρόπος ανατροφής θα έλεγα διότι «παίζετε» σε όρους μαύρου ή άσπρου. Όταν εκπληρώνει την προσδοκία αγγίζει την επιτυχία, όταν δεν την εκπληρώνει, απέτυχε. Συνεπώς, ελάχιστες οι πιθανότητες επιτυχίας και άπλετος χώρος για αποτυχία.

Κι αν αναρωτιέστε αν θα πρέπει να πιέζετε για καλούς βαθμούς ή καλές επιδόσεις σε αθλήματα και άλλες δραστηριότητες, σαφώς και τα αποτελέσματα μετρούν στην κοινωνία μας ! Κρινόμαστε για τα αποτελέσματα που φέρνουμε : βαθμούς, πωλήσεις, νίκες, έσοδα. Θα ήταν ιδανικό αν πληρωνόμασταν για την καλή πρόθεση ή προσπάθεια, σε έναν άλλο κόσμο ίσως. Δυστυχώς, αυτή η κοινωνική λογική μπορεί να σας ωθεί να βάζετε την επιτυχία των παιδιών σας πάνω από αυτό που θεωρείτε καλό για τα παιδιά σας. Όμως, τόσο οι προσδοκίες ικανότητας όσο και αποτελέσματος στην ουσία σαμποτάρουν τις προσπάθειες των παιδιών.

Η εναλλακτική που ωφελεί είναι οι στόχοι. Κάτι διαφορετικό. Τα παιδιά είναι «γεννημένα» για να ανταποκρίνονται σε στόχους. Μία από τις μεγαλύτερες χαρές τους είναι να θέτουν τα ίδια τον στόχο τους – με καθοδήγηση γονέων, δασκάλου, προπονητή – , να δουλεύουν προς αυτόν και να τον πετυχαίνουν. Σαφώς και δεν θα πετύχει κάθε στόχο του αλλά σχεδόν πάντα θα υπάρχει βελτίωση και η πρόοδος ορίζει την επιτυχία.

Άρα βάζοντας τα δυνατά τους, οι πιθανότητες αποτυχίας είναι λίγες. Όταν μιλάμε για τους στόχους τους, το πρόσωπό τους λάμπει και συχνά αναφέρονται στην απόφαση τους, στην σκληρή τους προσπάθεια και σε όσους έχουν στο πλάι τους. Να θυμάστε λοιπόν ότι η παιδική ηλικία δεν ορίζεται από αποτελέσματα αλλά από μάθηση, βελτίωση, ανάπτυξη και απόκτηση αξιών, απόψεων και δεξιοτήτων απαραίτητες για την μετέπειτα επιτυχία. Οι στόχοι θα ενισχύουν την εξέλιξη και ωρίμανσή τους.

Πολλοί πιστεύουν ότι εστιάζοντας στο αποτέλεσμα θα αυξήσουν τις πιθανότητες να συμβεί, αλλά το αντίθετο ισχύει. Χρονικά, πότε φθάνουμε στο αποτέλεσμα; Στο τέλος. Όταν το παιδί επικεντρώνεται στο τέλος του μαθήματος ή του αγώνα, δεν δίνει σημασία στη διαδικασία.

Η ειρωνεία είναι ότι αν στραφεί στη διαδικασία, οι πιθανότητες να αποδώσει καλύτερα είναι μεγάλες και μια καλή επίδοση αυξάνει τις πιθανότητες για επιθυμητό αποτέλεσμα.

Η κύρια αιτία άγχους και νευρικότητας πριν τα τεστ και τους αγώνες είναι ο φόβος για το αποτέλεσμα, και πιο συγκεκριμένα, την αποτυχία. Έτσι οι πιθανότητες για καλή επίδοση και επιτυχία στο αποτέλεσμα μειώνονται. Άρα θέτουμε στόχους αλλά την ίδια στιγμή στρέφω την προσοχή του παιδιού μου στη διαδικασία, δηλαδή στην προϋπόθεση για να πετύχει το επιθυμητό αποτέλεσμα.

Και έτσι καταλήγω στις προσδοκίες προσπάθειας. Εδώ το παιδί έχει τον έλεγχο ενώ ταυτόχρονα του δίνετε τα εργαλεία προς τον στόχο του. Προσδοκίες προσπάθειας είναι η δέσμευση, η σκληρή δουλειά, η πειθαρχεία, η υπομονή, η συγκέντρωση, η επιμονή, και η θετική στάση. «Η οικογένειά μας περιμένει από σένα να βάλεις τα δυνατά σου» ή «Η οικογένειά μας περιμένει να κάνεις τις σπουδές σου προτεραιότητα». Αυτές οι προσδοκίες είναι σημαντικές είτε κάποιος προσπαθεί να γίνει επιστήμονας, δάσκαλος, επαγγελματίας αθλητής, συγγραφέας, μουσικός, σύζυγος ή γονέας.

Ανεξάρτητα των ικανοτήτων που κληρονόμησαν, τα παιδιά έχουν την ικανότητα να χρησιμοποιούν τις προσδοκίες προσπάθειας και τα σχετικά εργαλεία για να είναι όσο καλύτεροι μπορούν σε οποιονδήποτε τομέα επιλέξουν να κυνηγήσουν. Μέσω της από κοινού επιλογής αυτών των προσδοκιών, θα αναπτύξετε σαν οικογένεια και την έννοια της συνεργασίας και θα περιορίσετε την αίσθηση πίεσης. Θα βοηθήσει να μιλάτε για την σημασία της προσπάθειας στο δρόμο προς τον στόχο όπως και την δυνατότητα να μπορεί πάντα να ελέγχει την προσπάθειά του. Χρησιμοποιήστε παραδείγματα σημαντικών προσωπικοτήτων για να κάνετε την σύνδεση μεταξύ προσπάθειας και επιτυχίας.

Αν δεν καταφέρουν να αγγίξουν τις προσδοκίες προσπάθειας, πρέπει να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες, συμπεριλαμβανομένων την αποδοκιμασία, τους χαμηλούς βαθμούς, κλπ.

Θα είναι απογοητευμένοι (κι έτσι πρέπει). Αλλά αντί να καταρρακωθούν από την αποτυχία, θα μάθουν ότι έχουν τη δύναμη να εκπληρώσουν τις προσδοκίες στο μέλλον. Αν τα καταφέρουν, εκτός του ότι θα βελτιωθούν και θα πετύχουν σε όποιο επίπεδο, θα νοιώσουν ικανοποίηση από τις προσπάθειές τους. Θα μπορούν να γενικεύσουν τα οφέλη της επιδοκιμασίας σας, τους καλούς βαθμούς και τη βελτιωμένη επίδοση, σε άλλες δραστηριότητες. Και φυσικά, θα έχουν κίνητρο και ώθηση να θέσουν ακόμα υψηλότερες προσδοκίες για την προσπάθειά τους.