Παραμύθια: Πώς η αφήγηση επηρεάζει τον ψυχισμό, τη γνώση και το συναίσθημα των παιδιών

Τα παραμύθια αποτελούν ένα ισχυρό εργαλείο για την ανάπτυξη των παιδιών σε πολλαπλά επίπεδα.  Παρότι ορισμένα μοτίβα τους είναι μη ρεαλιστικά, η συνολική τους επίδραση παραμένει βαθιά θετική, καθώς προσφέρουν τα θεμέλια για την κατανόηση του κόσμου, τη διαμόρφωση της ηθικής και την καλλιέργεια της συναισθηματικής ωριμότητας.

Μέσα από την ακρόαση, την ανάγνωση ή την προβολή παραμυθιών, τα παιδιά γνωρίζουν θετικά πρότυπα, αναγνωρίζουν ηθικά διλήμματα και μαθαίνουν με φυσικό τρόπο να ξεχωρίζουν το καλό από το κακό.

Παράλληλα, μέσα από τους ήρωες και τις δοκιμασίες τους, τα παιδιά εξοικειώνονται με τα συναισθήματά τους, κατανοούν τις αντιδράσεις των άλλων και καλλιεργούν την ενσυναίσθηση.

Επιπλέον, τα παραμύθια επισημαίνουν ηθικά προβλήματα και διδάσκουν στα παιδιά να διακρίνουν το καλό από το κακό με τρόπο κατάλληλο για την ηλικία τους.

Η δραματοποίηση των παραμυθιών

Έρευνα έχει  δείξει ότι όταν τα παιδιά «δραματοποιούν» ένα παραμύθι –δηλαδή το παίζουν τους ρόλους των ηρώων– καλλιεργούν βαθύτερα τη φαντασία, την πρωτοβουλία και τον έλεγχο της συμπεριφοράς τους.

Για να μπορέσει ένα παιδί να αναπαραστήσει ζωντανά μια ιστορία, χρειάζεται να την αντιλαμβάνεται ως φανταστική, αλλά όχι τελείως απίθανη. Τα μικρότερα παιδιά τη βιώνουν ως πολύ πραγματική, ενώ τα μεγαλύτερα ως υπερβολικά φανταστική,· γι’ αυτό η ηλικία γύρω στα πέντε χρόνια εμφανίζεται ως η πιο κατάλληλη για πλούσιο παιχνίδι ρόλων.

Μέσα από αυτό το είδος παιχνιδιού, τα παιδιά δοκιμάζουν νέες συμπεριφορές, ξεπερνούν στερεότυπα και αναπτύσσουν εσωτερικές εικόνες που τα βοηθούν να δράσουν με αυτοπεποίθηση. Παράλληλα, από τα τέσσερα κιόλας χρόνια αρχίζουν να ενσωματώνουν στοιχεία των παραμυθιών στο συμβολικό τους παιχνίδι, κάτι που δείχνει πόσο ισχυρά επηρεάζουν οι ιστορίες τη μάθηση και την ανάπτυξη.

Θεραπευτική χρήση των παραμυθιών

Τα παραμύθια δεν συνεισφέρουν μόνο στη μάθηση, αλλά λειτουργούν και θεραπευτικά. Έρευνα που δημοσιεύτηκε στο National Library of Medicine  δείχνει ότι τα «θεραπευτικά παραμύθια» ενισχύουν τη συναισθηματική, κοινωνική, ηθική και γλωσσική ανάπτυξη, επειδή προσφέρουν ένα ασφαλές, συμβολικό πλαίσιο όπου τα παιδιά μπορούν να εκφράσουν φόβους, απορίες και εσωτερικές συγκρούσεις.

Η αφήγηση τα βοηθά να χτίσουν ταυτότητα, αυτοπεποίθηση και κριτική σκέψη.

Σε δύσκολες συνθήκες –όπως στην παιδιατρική ογκολογία– τα παραμύθια χρησιμοποιούνται ως γέφυρα για να εκφράσουν τα παιδιά συναισθήματα που αλλιώς δεν μπορούν να μοιραστούν.

Στο πρόγραμμα «Εργαστήριο Παραμυθιού σε Παιδιατρικό Ογκολογικό Τμήμα» στη Νάπολη, οι μικροί ασθενείς αξιοποίησαν γνωστές ιστορίες, όπως «Τα Τρία Γουρουνάκια», για να κατανοήσουν συμβολικά την ασθένεια και την αίσθηση απώλειας ελέγχου.

Το σπίτι των γουρουνιών γίνεται μεταφορά για τη δύναμη ή την ευαλωτότητα του σώματός τους, ενώ ο λύκος προσωποποιεί την ασθένεια.

Έτσι, τα παιδιά επεξεργάζονται το άγχος, τον φόβο και την ανασφάλεια μέσα σε ένα πλαίσιο που δεν τα τρομάζει αλλά τους δίνει νόημα και δυνατότητα προσωπικής αφήγησης.

Συνοπτικά τα οφέλη του παραμυθιού

Φαντασία και δημιουργικότητα

Τα παραμύθια ενθαρρύνουν τη φαντασία και τη δημιουργικότητα, καθώς οι ιστορίες ταξιδεύουν τα παιδιά σε μαγικούς κόσμους όπου όλα είναι πιθανά. Οι ζωντανές περιγραφές και οι εικόνες που δημιουργούνται μέσα από τις αφηγήσεις βοηθούν τα παιδιά να οπτικοποιούν καταστάσεις και να αναπτύσσουν τις δικές τους φανταστικές δημιουργίες.

 Γλωσσική και επικοινωνιακή ανάπτυξη

Η αφήγηση παραμυθιών βοηθά τα παιδιά να αποκτήσουν πλουσιότερο λεξιλόγιο και να κατανοήσουν καλύτερα τη δομή της γλώσσας, καθώς μέσα από τις ιστορίες μαθαίνουν νέες λέξεις και φράσεις. Η ρυθμική και επαναληπτική φύση των παραμυθιών ενισχύει τη γλωσσική ακρίβεια και τη δυνατότητα αφήγησης από τα ίδια τα παιδιά, κάτι που ενισχύει την επικοινωνιακή τους ικανότητα.

Παράλληλα, η συμμετοχή σε διαδραστικά παιχνίδια ή δραστηριότητες που βασίζονται σε ιστορίες ενισχύει την προσοχή, τη μνήμη και τις δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων, καθιστώντας τα παραμύθια όχι μόνο μέσο ψυχαγωγίας αλλά και σημαντικό εργαλείο μάθησης.

Συναισθηματική νοημοσύνη και ενσυναίσθηση

Η αφήγηση ιστοριών συχνά περιλαμβάνει χαρακτήρες που αντιμετωπίζουν πολλές και διαφορετικές συναισθηματικές καταστάσεις, από λύπη και φόβο μέχρι χαρά και υπερηφάνεια. Μέσα από τις αφηγήσεις αυτές, τα παιδιά μαθαίνουν να αναγνωρίζουν, να κατανοούν και να εκφράζουν τα δικά τους συναισθήματα με ασφαλή τρόπο, γεγονός που ενισχύει την συναισθηματική νοημοσύνη.

Κοινωνικές δεξιότητες και συνεργασία

Πολλά παραμύθια δομούνται γύρω από ήρωες που συνεργάζονται για να ξεπεράσουν δυσκολίες. Μέσα από τέτοιες αφηγήσεις, τα παιδιά μαθαίνουν την αξία της ομαδικής εργασίας, της συνεργασίας και της αλληλοϋποστήριξης. Οι ιστορίες δίνουν παραδείγματα κοινωνικών σχέσεων, σχέσεων εμπιστοσύνης και κοινού στόχου, ενισχύοντας την ικανότητα των παιδιών να λειτουργούν αρμονικά με άλλους.

Ηθική και αξίες

Τα παραμύθια προσφέρουν ξεκάθαρα ηθικά μηνύματα για το σωστό και το λάθος, το καλό και το κακό. Μέσα από τους χαρακτήρες και τις αποφάσεις τους, τα παιδιά μαθαίνουν ότι η καλοσύνη, η γενναιοδωρία και η συνεργασία ανταμείβονται, ενώ η εγωιστική ή επιθετική συμπεριφορά μπορεί να οδηγήσει σε δυσκολίες. Αυτές οι διδαχές βοηθούν στη διαμόρφωση κοινωνικών αξιών και προσωπικής υπευθυνότητας.

Θάρρος, αντιμετώπιση προκλήσεων και κοινωνική κατανόηση

Στην καρδιά πολλών παραμυθιών βρίσκεται ένας ήρωας που αντιμετωπίζει δυσκολίες και εμπόδια. Μέσω της αφηγηματικής ασφάλειας, τα παιδιά βιώνουν συμβολικά την υπέρβαση των φόβων τους, μαθαίνοντας ότι το θάρρος σημαίνει όχι απουσία φόβου, αλλά ικανότητα αντιμετώπισής του.

Συνολικά, τα παραμύθια δεν είναι απλώς ψυχαγωγία· αποτελούν πολύτιμο εργαλείο για την συναισθηματική, κοινωνική, ηθική και γνωστική ανάπτυξητων παιδιών, ενισχύοντας την κατανόηση του κόσμου και των σχέσεών τους με τους άλλους.

Η τακτική και στοχευμένη αξιοποίησή  τους στο σπίτι και στο σχολείο μπορεί να έχει μακροχρόνια θετικά αποτελέσματα, τόσο για την ψυχική υγεία όσο και για τις δεξιότητες μάθησης των παιδιών.

Φωτογραφία: istock