Αντίστροφα εμβόλια: Η θεραπεία για τα αυτοάνοσα νοσήματα είναι θέμα χρόνου, υποστηρίζουν επιστήμονες

Από τη σκλήρυνση κατά πλάκας και τον λύκο μέχρι τον διαβήτη τύπου 1 και τη ρευματοειδή αρθρίτιδα, τα αυτοάνοσα έχουν όλα ένα κοινό χαρακτηριστικό: το ανοσοποιητικό σύστημα του οργανισμού στρέφεται εναντίον του ίδιου του εαυτού του.

Οι τρέχουσες θεραπείες στοχεύουν στην καταστολή αυτής της αντίδρασης, αλλά η καταστολή ολόκληρου του ανοσοποιητικού συστήματος έχει μεγάλο κόστος: αφήνει τους ασθενείς ευάλωτους σε άλλες ασθένειες και συχνά απαιτεί καθημερινή, επεμβατική φροντίδα.

Αυτή τη στιγμή, ωστόσο, βρίσκεται σε εξέλιξη μία πραγματική επανάσταση, καθώς οι ερευνητές αναπτύσσουν μια νέα προσέγγιση που στοχεύει μόνο στο συγκεκριμένο τμήμα του ανοσοποιητικού συστήματος που έχει «ξεφύγει». Οι θεραπείες αυτές είναι γνωστές ως «αντίστροφα εμβόλια», επειδή καταστέλλουν ένα συγκεκριμένο τμήμα του ανοσοποιητικού συστήματος, αντί να το ενισχύουν, όπως κάνουν τα υπάρχοντα εμβόλια.

Μία εργασία του ανοσολόγου Stephen Miller του Πανεπιστημίου Northwestern το 2021, που δημοσιεύθηκε το 2022 στην επιθεώρηση Gastroenterology, ήταν η πρώτη που κατέδειξε ότι τα αντίστροφα εμβόλια θα μπορούσαν να είναι αποτελεσματικά στον άνθρωπο. Η μελέτη εξέτασε την κοιλιοκάκη, στην οποία το ανοσοποιητικό σύστημα επιτίθεται στον εντερικό βλεννογόνο όταν ανιχνεύει την παρουσία γλουτένης, μιας πρωτεΐνης που βρίσκεται στο σιτάρι και σε άλλα δημητριακά.

Σε διάστημα δύο εβδομάδων, 33 ασθενείς με κοιλιοκάκη που βρίσκονταν σε ύφεση κατανάλωσαν γλουτένη. Περίπου οι μισοί είχαν λάβει προηγουμένως το αντίστροφο εμβόλιο, ενώ οι άλλοι μισοί έλαβαν εικονικό φάρμακο. Μετά από δύο εβδομάδες, οι ερευνητές εξέτασαν τον εντερικό βλεννογόνο των υποκειμένων και διαπίστωσαν ότι η ομάδα του αντίστροφου εμβολίου δεν είχε καμία βλάβη, ενώ η ομάδα του εικονικού φαρμάκου παρουσίασε αισθητή επιδείνωση των συμπτωμάτων.

Η βασική ιδέα των αντίστροφων εμβολίων στηρίζεται στη χρήση συνθετικών νανοσωματιδίων που συνδέονται με συγκεκριμένες πρωτεΐνες που σχετίζονται με το νόσημα -τα λεγόμενα αντιγόνα- ως στοχευμένων αγγελιοφόρων για την επανεκπαίδευση του ανοσοποιητικού συστήματος. Τα νανοσωματίδια μιμούνται τα ανθρώπινα κύτταρα που πεθαίνουν, μια φυσιολογική συνεχιζόμενη διαδικασία. Παρ’ όλο που αυτά τα κύτταρα που πεθαίνουν είναι «ξένα», το ανοσοποιητικό σύστημα γνωρίζει ότι δεν πρέπει να τους επιτεθεί. Το ανοσοποιητικό σύστημα μαθαίνει να αγνοεί τόσο τα νανοσωματίδια όσο και τις συνδεδεμένες πρωτεΐνες και σταματά να επιτίθεται στο σώμα.

«Αυτό που κάνει αυτό είναι ότι επανεκπαιδεύει το ανοσοποιητικό», λέει ο Jeffrey Hubbell, βιομηχανικός στο NYU. «Έτσι, τότε λέει: «Εντάξει, είμαι καλά, δεν χρειάζεται να επιτεθώ σε αυτό, γιατί βλέπω ότι δεν αποτελεί απειλή»».

Το 2023, ο Hubbell και οι συνάδελφοί του δημοσίευσαν μια εργασία στο Nature, η οποία αξιολογήθηκε από ομότιμους και έδειξε ότι η μέθοδος αυτή θα μπορούσε να σταματήσει την εκδοχή της πολλαπλής σκλήρυνσης (σκλήρυνσης κατά πλάκας) σε ποντίκια, μια ασθένεια στην οποία το ανοσοποιητικό σύστημα επιτίθεται στα νευρικά κύτταρα του εγκεφάλου και του σώματος. Τους τελευταίους οκτώ μήνες, η εταιρεία που ίδρυσε μαζί με άλλους ο Hubbell για την εμπορική αξιοποίηση του έργου τους, η Anokion, ανακοίνωσε επιτυχείς πρώιμες δοκιμές σε ανθρώπους τόσο για την κοιλιοκάκη όσο και για τη σκλήρυνση κατά πλάκας.

Η ανακάλυψη ότι ορισμένα αρνητικά φορτισμένα μόρια μπορούν να επανεκπαιδεύσουν το ανοσοποιητικό σύστημα ώστε να σταματήσει να επιτίθεται στους ίδιους μας τους ιστούς ήταν «απόλυτη τύχη», λέει ο ανοσολόγος Pere Santamaria του Πανεπιστημίου του Κάλγκαρι. Ήταν από τους πρώτους επιστήμονες που το ανακάλυψαν.

Ο Santamaria έχει περάσει το μεγαλύτερο μέρος της καριέρας του εστιάζοντας στον διαβήτη τύπου 1, μια ασθένεια κατά την οποία το ανοσοποιητικό σύστημα επιτίθεται στα κύτταρα του παγκρέατος που παράγουν ινσουλίνη. Πρόσφατα, όμως, άρχισε να διερευνά αντίστροφα εμβόλια για άλλες αυτοάνοσες διαταραχές, συμπεριλαμβανομένης μιας νόσου που ονομάζεται πρωτοπαθής χολική χολαγγειίτιδα (PBC) και επηρεάζει τους χοληφόρους πόρους του ήπατος. Ένα πλεονέκτημα της εργασίας στο συγκεκριμένο αυτοάνοσο είναι ότι επειδή είναι σπάνιο, οι κλινικές δοκιμές δεν απαιτούν σχεδόν τόσους πολλούς ασθενείς. Ως αποτέλεσμα, η διαδικασία έγκρισης φαρμάκων μπορεί να προχωρήσει πιο γρήγορα.

Ένα από τα βασικά πλεονεκτήματα των αντίστροφων εμβολίων είναι η ευρεία ευελιξία τους. Φαίνεται ότι η προσέγγιση αυτή μπορεί να λειτουργήσει σε πολλά αυτοάνοσα. Σύμφωνα με τον Santamaria, έχει δοκιμαστεί πολλαπλώς με επιτυχία για διάφορα αυτοάνοσα σε ζώα. Αυτό, βεβαίως, δεν μεταφράζεται αυτόματα σε επιτυχία στον άνθρωπο.

Πέρυσι, η Bana Jabri, διευθύντρια του Institut Imagine στο Παρίσι, συνέγραψε μια ανασκόπηση των προσπαθειών για αντίστροφο εμβόλιο. Η ίδια εμφανίζεται συγκρατημένα αισιόδοξη για τις δυνατότητές τους, αλλά σημειώνει επίσης ότι το ανοσοποιητικό σύστημα είναι εξαιρετικά πολύπλοκο. Ορισμένα κύτταρα του ανοσοποιητικού, για παράδειγμα, κυκλοφορούν σε όλο το σώμα, ενώ άλλα βρίσκονται μόνιμα σε συγκεκριμένους ιστούς. Έτσι, δεν είναι ακόμη σαφές ότι οι τρέχουσες αντίστροφες ανοσοθεραπείες μπορούν να επηρεάσουν και τα δύο είδη κυττάρων.

Ένα άλλο πιθανό πλεονέκτημα: οι περισσότεροι ερευνητές λένε ότι η επίδραση θα διαρκέσει πιθανώς για μήνες ή ίσως και περισσότερο, όπως συμβαίνει με πολλά μη αντίστροφα εμβόλια. Επί του παρόντος, οι περισσότερες θεραπείες για τα αυτοάνοσα νοσήματα απαιτούν πιο συχνή θεραπεία, συχνά ένα σχήμα καθημερινών φαρμάκων.

Επιπλέον, τα αντίστροφα εμβόλια φαίνεται να έχουν οφέλη και πέρα από το ίδιο το αυτοάνοσο στο οποίο στοχεύουν. Μπορεί να λειτουργήσουν στις αλλεργίες, οι οποίες επίσης περιλαμβάνουν μια υπερβολική αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος – σε αυτή την περίπτωση η αντίδραση αφορά ένα τρόφιμο ή κάποιον περιβαλλοντικό εκλυτικό παράγοντα και όχι το ίδιο το σώμα του ατόμου. Το 2022, ο Miller και ο συνάδελφός του, ο βιοϊατρικός μηχανικός Lonnie Shea του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν, δημοσίευσαν μια μικρή μελέτη με ποντίκια με αλλεργία στα φιστίκια. Τα ζώα που έλαβαν αντίστροφο εμβόλιο μπόρεσαν να καταναλώσουν σημαντικά περισσότερα φιστίκια χωρίς συμπτώματα από εκείνα που δεν έλαβαν το εμβόλιο.

Τον περασμένο μήνα, ο Hubbell και αρκετοί συνάδελφοί του δημοσίευσαν μια μελέτη στο Science Translational Medicine που έδειξε ότι το αντίστροφο εμβόλιο τους μπορούσε να προστατεύσει τα αλλεργικά ποντίκια από τα αντιγόνα των ακάρεων της οικιακής σκόνης, μια συχνή αιτία άσθματος, καθώς και από αντιγόνα στα ασπράδια αυγών κοτόπουλου, ένα κοινό πειραματικό μοντέλο για την αλλεργία. Η προστασία διατηρήθηκε με επανειλημμένες εκθέσεις στα αλλεργιογόνα επί αρκετούς μήνες.

Και πέρυσι, ο Shea, βιοϊατρικός μηχανικός του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν, δημοσίευσε μια εργασία που εξέταζε το σύνδρομο Alpha-gal, μια δυνητικά σοβαρή αλλεργία στο κρέας που προκαλείται από τσιμπήματα κροτώνων. Τα μολυσμένα ποντίκια στα οποία χορηγήθηκε αντίστροφο εμβόλιο παρουσίασαν σημαντικά λιγότερα συμπτώματα από εκείνα στα οποία χορηγήθηκε εικονικό φάρμακο. «Καταφέραμε ουσιαστικά να πείσουμε το ανοσοποιητικό σύστημα ότι αυτές οι πρωτεΐνες δεν είναι επικίνδυνες», λέει ο Shea.

Προς το παρόν, είναι δύσκολο να πούμε πόσος χρόνος θα περάσει μέχρι να εγκριθούν τα αντίστροφα εμβόλια για ανθρώπινη χρήση. Οι Miller, Shea, Hubbell, Santamaria και άλλοι ερευνητές συμμετέχουν σε νεοσύστατες εταιρείες βιοτεχνολογίας που εργάζονται για την ανάπτυξή τους. Ορισμένες μεγαλύτερες φαρμακευτικές εταιρείες βλέπουν επίσης θετικά την προσέγγιση αυτή και συνεργάζονται με νεοσύστατες επιχειρήσεις.

Ορισμένοι επιστήμονες εκτιμούν ότι τα πρώτα αντίστροφα εμβόλια θα μπορούσαν να είναι διαθέσιμα προς χρήση σε τρία έως πέντε χρόνια. Άλλοι είναι λιγότερο σίγουροι.

Ακόμα κι έτσι, όμως, σχεδόν όλοι είναι αισιόδοξοι. «Πριν από είκοσι χρόνια, θα σας έλεγα ότι αυτό δεν γίνεται», λέει ο Miller. «Σήμερα, μπορώ να πω ότι θα συμβεί. Είναι σίγουρο».

Φωτογραφία: iStock

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:

Αβοκάντο, μπανάνες και μπρόκολο: Τα φρούτα και λαχανικά που είναι πλούσια σε μαγνήσιο

Εργαλείο AI σκανάρει το πρόσωπο για να προβλέψει τη βιολογική ηλικία και την επιβίωση από καρκίνο

Σας αρέσουν τα γλυκά; Νέα έρευνα αποκαλύπτει γιατί είναι τόσο νόστιμη η ζάχαρη