Αντιγριπικός εμβολιασμός και ο ρόλος του φαρμακοποιού

Τη μελέτη επιμελήθηκαν οι:

Βαρδιάμπασης Κώστας, πρόεδρος ΦΣ Ρεθύμνου

Δερβενιωτάκη Ελισάβετ, πρόεδρος ΦΣ Κοζάνης

Η γρίπη είναι μια δυνητικά θανατηφόρος νόσος, με εύκολη μετάδοση που εξαπλώνεται ταχέως επηρεάζοντας το 5 – 15% του παγκόσμιου πληθυσμού, προκαλεί 290.000 – 650.000 θανάτους ετησίως και επιπλέον σοβαρή ασθένεια  3 – 5 εκατομμυρίων ανθρώπων. Οι ιοί της γρίπης κατηγοριοποιούνται σε 3 μεγάλες ομάδες, τους τύπους A,B και C.Οι ιοί γρίπης τύπου Α διακρίνονται σε υπότυπους με βάση τις πρωτεΐνες της επιφάνειάς τους: Αιμαγλουτινίνη (Η) και νευραμινιδάση (Ν). Μέχρι σήμερα είναι γνωστοί 16 υπότυποι με βάση την αιμαγλουτινίνη (H1-16) και 9 υπότυποι με βάση την νευραμινιδάση (Ν1-9). Την τρέχουσα περίοδο ανακυκλώνονται παγκοσμίως οι υπότυποι Α(Η1Ν1) και Α(Η3Ν2) και οι ιοί τύπου Β (των οποίων οι υποκατηγορίες ονοματίζονται ανάλογα με την περιοχή όπου ταυτοποιήθηκαν για πρώτη φορά).

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση εκτιμάται ότι ο αντιγριπικός εμβολιασμός προλαμβάνει 37.000 θανάτους ετησίως.

Η επιτροπή δημόσιας υγείας της Commission προτρέπει τα κράτη – μέλη να αναλάβουν δράσεις ώστε τα επίπεδα εμβολιαστικής κάλυψης να φθάσουν το 75% του πληθυσμού των ομάδων υψηλού κινδύνου. Αν και το σχετικό έγγραφο επικυρώθηκε στις 9/1/2014 στις Βρυξέλλες, δυστυχώς το ποσοστό – στόχος δεν έχει επιτευχθεί έως τώρα , σύμφωνα με τα δεδομένα του ECDC (EuropeanCentreforDiseasePreventionandControl), παρά τη δραστηριοποίηση των κρατών.

Σε μελέτη του 2012 για τον ετήσιο οικονομικό αντίκτυπο της γρίπης, υπολογίσθηκε πως το 2010 συνολικά στις Η.Π.Α. καταγράφηκαν 25,34 εκατομμύρια κρούσματα, που αντιστοιχούν στο 8,1% του πληθυσμού. Το συνολικό ετήσιο κόστος της ασθένειας ανήλθε στο ιλιγγιώδες ποσό των 29,12 δισεκατομμυρίων$, που ήταν περίπου το 0,2% του ΑΕΠ των ΗΠΑ το 2010. Από αυτά, το 65% αφορά τα έμμεσα κόστη (απώλεια παραγωγικότητας λόγω απουσίας από την εργασία και θάνατος σε παραγωγική ηλικία) και το 35% αφορά τα ιατρικά κόστη.

Ο ρόλος των φαρμακοποιών στον αντιγριπικό εμβολιασμό

Οι φαρμακοποιοί είναι -σε παγκόσμιο επίπεδο- υψηλής εμπιστοσύνης επαγγελματίες υγείας, και λόγω της γενικά εύκολης πρόσβασης του κοινού στα κοινοτικά φαρμακεία συμβάλουν σε σημαντικό βαθμό στην αύξηση της εμβολιαστικής κάλυψης του πληθυσμού, επιτελώντας πρωταρχικής σημασίας έργο για τη δημόσια υγεία. Η έκταση της συμμετοχής των φαρμακοποιών στο σύστημα αντιγριπικού εμβολιασμού διαφέρει από χώρα σε χώρα, κυρίως επειδή σε κάποιες χώρες οι φαρμακοποιοί επιτρέπεται υπό προϋποθέσεις να εμβολιάζουν οι ίδιοι τον πληθυσμό, να οργανώνουν εμβολιαστικά προγράμματα και να έχουν πρόσβαση στο ιστορικό υγείας των ασθενών ενώ σε άλλες χώρες οι φαρμακοποιοί δεν επιτρέπεται να έχουν ενεργό ρόλο στην ανοσοποίηση του πληθυσμού.

Μεταξύ των χωρών που διενεργείται εμβολιασμός από το φαρμακοποιό είναι οι: Αργεντινή, Αυστραλία, ΗΠΑ, Καναδάς, Ηνωμένο Βασίλειο, Ιρλανδία, Δανία, Ελβετία, Πορτογαλία και Νέα Ζηλανδία.

Ø  Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι φαρμακοποιοί κρατούν αρχείο εμβολιασμών που το κοινοποιούν σε εθνικούς οργανισμούς υγείας υπό όρους.

Ø  Σε όλες τις χώρες που οι φαρμακοποιοί εμβολιάζουν το κοινό, είναι υποχρεωτικό να λαμβάνουν ειδική σχετική εκπαίδευση, η οποία παρέχεται από (ή με τη συμβολή) του εκάστοτε εθνικού φαρμακευτικού συλλόγου. Επίσης, τα φαρμακεία πρέπει να πληρούν ορισμένες προδιαγραφές όπως πχ. διαχείριση ιατρικών απορριμάτων.

Ø  Σε κάποιες χώρες η υπηρεσία του αντιγριπικού εμβολιασμού στο φαρμακείο αποζημιώνεται  από το ασφαλιστικό σύστημα ενώ σε κάποιες άλλες η δαπάνη αυτή επιβαρύνει τον ασθενή.

Σε γενικές γραμμές η συμμετοχή των φαρμακοποιών στον αντιγριπικό εμβολιασμό μπορεί να παρασταθεί σε τρεις κύριους άξονες:

Έρευνα που πραγματοποιήθηκε το Μάρτη του 2016 στην Ιρλανδία για τον αντιγριπικό εμβολιασμό στο φαρμακείο έδειξε πως :

-99% των ερωτηθέντων βαθμολόγησαν την υπηρεσία με 8,9,10 με άριστα το 10
-95% δήλωσαν πολύ ικανοποιημένοι σχετικά με την πληροφόρηση που έλαβαν
-99% δήλωσαν πως θα ξαναπήγαιναν στο φαρμακοποιό για εμβολιασμό
–1 στους 6 που εμβολιάστηκαν στο φαρμακείο, εμβολιάστηκαν για πρώτη φορά
1 στους 3 δεν είχε εμβολιαστεί σε φαρμακείο στο παρελθόν.

O αριθμός των εμβολιασμών στα κοινοτικά φαρμακεία εκτοξεύθηκε μέσα σε μια πενταετία στην Ιρλανδία και οι φαρμακοποιοί πέτυχαν συνολικά την αύξηση της εμβολιαστικής κάλυψης του πληθυσμού. Όμως, σύμφωνα με στοιχεία που έδωσε το NationalImmunisation Office  στον IrishPharmacyUnion, ο εμβολιασμός αυξήθηκε όχι μόνο στα φαρμακεία, αλλά ταυτόχρονα και στους Γενικούς Ιατρούς, γεγονός που αποδίδεται στην διαφήμιση και προώθηση που γινόταν στις βιτρίνες των φαρμακείων και τις σχετικές καμπάνιες. Αυτό αποτελεί και ισχυρό επιχείρημα των φαρμακοποιών, απέναντι σε πιθανή αντιπαράθεση με τον ιατρικό κλάδο.

Η κατάσταση στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα η γρίπη επιτηρείται από το Τμήμα Επιδημιολογικής Επιτήρησης και Παρέμβασης του ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ, τόσο κλινικά όσο και εργαστηριακά. Το ΚΕΕΛΠΝΟ συντάσσει εβδομαδιαίες εκθέσεις επιδημιολογικής παρατήρησης της γρίπης στην Ελλάδα και τις αναρτά στην ιστοσελίδα του. Η διαχρονική παρακολούθηση του νοσήματος στην Ελλάδα δείχνει ότι η δραστηριότητα της γρίπης συνήθως αρχίζει να αυξάνει κατά τον Ιανουάριο, ενώ κορυφώνεται κατά τους μήνες Φεβρουάριο – Μάρτιο.

Η μεγάλη πλειοψηφία των ασθενών που νοσηλεύτηκαν σε Μ.Ε.Θ. ή πέθαναν από εργαστηριακά επιβεβαιωμένη γρίπη, δεν είχαν κάνει το αντιγριπικό εμβόλιο παρ’ ότι άνηκαν σε ομάδα προτεραιότητας για την οποία συστήνεται ο εμβολιασμός. Τούτο καταδεικνύει τη σημασία του αντιγριπικού εμβολιασμού, ως το καλύτερο διαθέσιμο μέσο προστασίας από τη γρίπη.

Στην Ελλάδα λειτουργούν το 2018 περίπου 10.500 κοινοτικά φαρμακεία. Από τα στοιχεία της PGEU προκύπτει ότι η Ελλάδα κατέχει την πρώτη θέση στον αριθμό των φαρμακείων ανά 100.000 κατοίκους, έχοντας 84,06 φαρμακεία / 100.000 κατοίκους.Τα φαρμακεία στην Ελλάδαέχουν άριστη διασπορά στην επικράτεια, βρίσκονται ακόμα και σε απομακρυσμένες περιοχές που δεν υπάρχουν άλλες δομές πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας. Χαρακτηριστική είναι η εικόνα από τους χάρτες με τα φαρμακεία στους νομούς Ρεθύμνου και Κοζάνης.

–  Τα φαρμακεία προμηθεύονται τα εγκεκριμένα από τον Εθνικό Οργανισμό Φαρμάκων αντιγριπικά εμβόλια, στην έναρξη κάθε εμβολιαστικής περιόδου κατά της εποχικής γρίπης, είτε απευθείας από τη φαρμακοβιομηχανία (σπανιότερα) είτε μέσω του χονδρεμπορίου φαρμάκων (κατά συντριπτική πλειοψηφία).

–  Χάρη στο σύστημα προμηθειών, διακίνησης και φύλαξης των αντιγριπικών εμβολίων, σχεδόν ποτέ δεν παρατηρούνται προβλήματα με την έγκαιρη διάθεσή τους στον πληθυσμό, και όταν παρατηρούνται οφείλονται σε εξωγενείς με την αλυσίδα διακίνησης παράγοντες (πχ προβλήματα παραγωγής κλπ). Άλλωστε, εξαιτίας της άριστης διασποράς των φαρμακείων στην επικράτεια, ο πληθυσμός ακόμα και των απομακρυσμένων περιοχών μπορεί να έχει εύκολη και έγκαιρη πρόσβαση στο αντιγριπικό εμβόλιο.

–  Επισημαίνεται πως οι εμβολιασμοί για τη γρίπη στους ενήλικες, σχεδόν το 90%, έγιναν εντός του χώρου του φαρμακείου, από το φαρμακοποιό, κάτι που θεωρείται δεδομένο και αυτονόητο για τους ασθενείς εδώ και πολλά χρόνια. Ωστόσο, πρόκειται για μια πράξη που δεν είναι θεσμοθετημένο δικαίωμα ή υποχρέωση των φαρμακοποιών. Παρόλα αυτά, ο δρόμος για την ένταξη των φαρμακείων στο σύστημα της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας έχει ανοίξει, με μια γενική αναφορά στο σχετικό νομικό πλαίσιο (Ν.4486, 7/8/2017, άρθρο 4).

Η απόκλιση του ελληνικού εμβολιασμένου πληθυσμού από το γενικό στόχο της Ε.Ε. είναι σημαντικά και επικίνδυνα μεγάλη.Ενδεικτικά και σύμφωνα με στοιχεία που συλλέχθηκαν για την Περιφέρεια της Κρήτης και το Νομό Κοζάνης για την εμβολιαστική περίοδο 2017-2018,στις δύο αυτές περιοχές διατέθηκαν από τα φαρμακεία περίπου 112.000 και 25.000 αντιγριπικά εμβόλια αντίστοιχα, που σημαίνει ότι εμβολιάστηκαν μόνο το 17,7% και το 16,5% των τοπικών πληθυσμών Κρήτης και Ν.Κοζάνης.

Προτάσεις

–  Νομικό πλαίσιο : Θεσμοθέτηση με διάταξη νόμου της δυνατότητας πραγματοποίησης αντιγριπικού εμβολιασμού εντός των φαρμακείων, υπό όρους και προϋποθέσεις που θα καθορίζονται με υπουργική απόφαση του υπουργού υγείας.

–  Η διαχείριση των ιατρικών απορριμάτων (σύριγγες κλπ) μπορεί να γίνεται με σύμπραξη των τοπικών ΦΣ με κατάλληλα πιστοποιημένη ιδιωτική εταιρεία.

Καθώς η χώρα μαστίζεται από οικονομική κρίση, μπορούν να ληφθούν επιπλέον μέτρα για την αποφυγή ενδεχόμενης επιδημικής έξαρσης γρίπης:

Α) Όλοι οι πολίτες, ανεξαρτήτου ηλικίας και κατάστασης πρέπει να μπορούν να έχουν δωρεάν πρόσβαση στον αντιγριπικό εμβολιασμό εφόσον το επιθυμούν. Επομένως πρέπει να ληφθεί μέριμνα ώστε ο ΕΟΠΥΥ να αποζημιώνει το αντιγριπικό εμβόλιο και σε όσους δεν ανήκουν σε ομάδα υψηλού κινδύνου, δίνοντας έτσι ένα θετικό κίνητρο για εμβολιασμό, σε όλο το φάσμα του πληθυσμού της χώρας.

B) Η απεμπλοκή της χώρας από τον σφιχτό δημοσιονομικό έλεγχο των περασμένων ετών δίνει την δυνατότητα εμφάνισης περιθωρίων προσαρμογής σε μια λιγότερο δραματική δημοσιονομική οργάνωση, αλλά με περισσότερη σύνεση. Αυτό θα έχει οπωσδήποτε αντίκτυπο στον τομέα της υγείας και μάλιστα κατά προτεραιότητα, αφήνοντας περιθώρια για αξιοποίηση όποιων τυχόν κονδυλίων χρειαστούν προς δράσεις με το μέγιστο πηλίκο «αποτελέσματος/κόστους». Μια τέτοια δράση είναι εφικτό να είναι και η χορήγηση κινήτρων προς τα φαρμακεία για ενεργότερη συμμετοχή στον εμβολιασμό του πληθυσμού, συμμετοχή που όπως αποδεικνύεται και από την παρατιθέμενη πλούσια διεθνή εμπειρία, μπορεί να προσφέρει σπουδαίο όφελος στο σύστημα υγείας.

Τέλος, επειδή φαίνεται πως ο στόχος της σημαντικής αύξησης της εμβολιαστικής κάλυψης του πληθυσμού είναι πολύ δύσκολο να επιτευχθεί, αλλά και με αφορμή την τάση να εμφανίζονται τα τελευταία χρόνια αντιεμβολιαστικές απόψεις, οι οποίες προσπαθούν να υπονομεύσουν τον εμβολιασμό ως τη μόνη επιστημονικά αξιόπιστη μέθοδο ανοσοποίησης και προφύλαξης του πληθυσμού από επιδημικές νόσους,ίσως είναι καιρός να ιδρυθεί ειδική διεύθυνση εμβολιασμού και ανοσοποίησης στο υπουργείο υγείας.