Ευάγγελος Φιλόπουλος: Το σύγχρονο πρόσωπο στην διάγνωση και θεραπεία του καρκίνου

«Τα τελευταία χρόνια συνεχώς δημοσιεύονται στοιχεία που δείχνουν την ύπαρξη μίας σταδιακής βελτίωσης στην πρόγνωση των ασθενών που πάσχουν από καρκίνο. Η τάση αυτή ξεκίνησε πριν από περίπου δύο δεκαετίες, αλλά στις ημέρες μας έχει γίνει πλέον πολύ πιο αισθητή. Παρόλη την πρόοδο, όμως, ο καρκίνος συνεχίζει να παραμένει μία μεγάλη απειλή για τη ζωή και την ποιότητα της.

Υπολογίζεται ότι τα κάθε χρόνο περίπου 8,2 εκατομμύρια άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους από αυτή τη νόσο. Πολλοί τη θεωρούν ως μία σύγχρονη μάστιγα, αλλά ενώ έχουν δίκιο στον χαρακτηρισμό για την έκταση του προβλήματος , έχουν άδικο αν νομίζουν ότι εμφανίστηκε στην εποχή μας. Ο καρκίνος υπάρχει από τις εποχές που δεν υπήρχε άνθρωπος, όπως έχουν δείξει αποτυπώματα της νόσου σε απολιθώματα δεινοσαύρων. Και η ασθένεια θα συνεχίσει να υπάρχει, αφήνοντας μας μόνο την ελπίδα να μειωθεί η συχνότητα εμφάνισης της και να απαλυνθούν οι συνέπειες της.

Πολλοί αναρωτιούνται γιατί ακόμα η επιστήμη δεν έχει βρει το φάρμακο γι’ αυτήν την αρρώστια. Κάποιοι σκέφτονται ότι υπάρχει κάποια συνωμοσία, ιδιαίτερα από την πλευρά των φαρμακευτικών εταιρειών, που δεν θα ήθελαν να χάσουν τους καταναλωτές των φαρμάκων τους. Μπορεί τέτοιες αντιλήψεις με την απλοϊκότητα τους να εφησυχάζουν τις αγωνίες σε κάποιους συνανθρώπους μας, αλλά η επιστημονική κοινότητα συνεχίζει με πρωτοφανή δημιουργικότητα την έρευνα και σήμερα είμαστε σε θέση γνωρίζουμε σε μεγάλο βαθμό το ποιες είναι οι διαδικασίες που οδηγούν κάποια φυσιολογικά κύτταρα του οργανισμού στο να μεταμορφωθούν σε καρκινικά, τα οποία εξουδετερώνοντας τους αυτοπεριορισμούς των ίδιων των κυττάρων και τους αμυντικούς μηχανισμούς του σώματος, καταφέρνουν να συνεχίσουν τον ανεξέλεγκτο πολλαπλασιασμό τους και να επιτύχουν τη διασπορά και εγκατάσταση τους ( μεταστάσεις) σε άλλα όργανα του οργανισμού, απομυζώντας τις ζωτικές δυνάμεις του και οδηγώντας τον σε μαρασμό και, τέλος, στην καταστροφή του.

Η συσσωρευμένη γνώση οδήγησε σε ριζικές αλλαγές τόσο στον τομέα της διάγνωσης της νόσου, όσο και στις θεραπευτικές εφαρμογές. Νέα πιο εξελιγμένα απεικονιστικά μηχανήματα είναι σε θέση να ανακαλύπτουν με ολοένα και μεγαλύτερη ακρίβεια μικρότερους σε μέγεθος καρκίνους ή τις μεταστάσεις. Ειδικές εξετάσεις μπορούν από μικρή ποσότητα αίματος να εντοπίσουν θραύσματα από το γενετικό υλικό καρκινικών κυττάρων που έχουν καταστραφεί και κυκλοφορούν μέσα στα αγγεία, βοηθώντας την έγκαιρη διάγνωση, αλλά και γεννώντας προσδοκίες για μη χειρουργικές βιοψίες. Ενώ κάποτε βασιζόμαστε στην εικόνα που βλέπαμε στο μικροσκόπιο για να καταλάβουμε το είδος του καρκίνου ( καθώς υπάρχουν πολλά είδη) και ανάλογα να εφαρμόσουμε τις κατάλληλες θεραπείες, σήμερα ολοένα και περισσότερο χρησιμοποιούνται μέθοδοι που μας φανερώνουν το μοριακό, και σ’ ορισμένες περιπτώσεις το γενετικό, προφίλ των καρκινικών κυττάρων, κάνοντας έτσι ολοένα και πιο ουσιαστική την εξατομικευμένη ( την ειδική ανάλογα με την περίσταση) θεραπεία.

Και οι θεραπευτικές δυνατότητες είναι πλέον άφθονες. Η βασική θεραπεία των περισσότερων καρκίνων, η χειρουργική, βελτιώθηκε μέσω της ελαχιστοποίησης της επεμβατικότητας της. Τεχνικές που αποφεύγουν την αφαίρεση μεγάλων τμημάτων από το πάσχον όργανο, η βιοψία του φρουρού λεμφαδένα, αντί της αφαίρεσης όλων των λεμφαδένων μίας περιοχής, η χρήση ενδοσκοπικών μεθόδων και η εξάπλωση της ρομποτικής χειρουργικής είναι δείγματα της ολοένα και λιγότερο τραυματικής χειρουργικής. Και αυτή η πρακτική αφενός είναι προσαρμοσμένη στην καλύτερη κατανόηση της νόσου, αφετέρου επιβαρύνει λιγότερο τον ασθενή, επιτυγχάνοντας ταυτόχρονα καλά αποτελέσματα, εφόσον συνοδεύεται συνήθως και από τις άλλες μορφές θεραπείας που λειτουργούν ως επικουρικές ( συμπληρωματικές) προς αυτήν.

Η ακτινοθεραπεία, που και αυτή όπως και η χειρουργική στοχεύει στον τοπικό έλεγχο της νόσου, άλλαξε πρόσωπο με τα σύγχρονα μηχανήματα και τις μεθόδους ακτινοβόλησης, που είναι πολύ πιο επικεντρωμένες στην πάσχουσα περιοχή, μειώνοντας έτσι τις επιπλοκές που προκαλούνται από την ακτινοβόληση των υγιών ιστών γύρω από τους όγκους, όπως συνέβαινε παλαιότερα.

Η χημειοθεραπεία γνωρίζει τη μεγαλύτερη άνθηση τα τελευταία χρόνια. Οι γνώσεις των μοριακών ιδιαιτεροτήτων των καρκινικών κυττάρων επέτρεψε να φτιαχτούν φάρμακα που στοχεύουν επιλεκτικά αυτά τα κύτταρα, ενώ η κατανόηση των μηχανισμών ( των χημικών αντιδράσεων) που οδηγούν τα καρκινικά κύτταρα να αυξάνονται και να πληθαίνουν έδωσε καρπούς με φάρμακα που μπλοκάρουν αυτά τα «μονοπάτια». Μία άλλη διαδικασία, ζωτική για την ανάπτυξη των όγκων, η δημιουργία νέων αγγείων ( αγγειογένεση) , οδήγησε στη δημιουργία ειδικών φαρμάκων που την μπλοκάρουν και έτσι καταφέρνουν να τους συρρικνώσουν. Από την άλλη μεριά η έρευνα έδειξε πως οι συνδυασμοί χημειοθεραπευτικών φαρμάκων είναι αποτελεσματικότερη στους περισσότερους καρκίνους και έτσι σήμερα αποτελεί την καθιερωμένη πρακτική στη χορήγηση της χημειοθεραπείας.

Αλλά εξίσου σημαντική ήταν η πρόοδος στην παραγωγή φαρμάκων που να απαλύνουν τις παρενέργειες που προκαλούν τα χημειοθεραπευτικά φάρμακα και οι οποίες ήταν ένα μεγάλο πρόβλημα για τους ασθενείς. Σήμερα, περισσότερο από πριν, οι ασθενείς ταλαιπωρούνται λιγότερο από τις παρενέργειες των θεραπειών στις οποίες υποβάλλονται.

Η διέγερση του ανοσοποιητικού συστήματος, που είτε το έχουν ξεγελάσει, είτε έχουν καταφέρει να αδρανοποιήσουν τα καρκινικά κύτταρα υπήρξε από πολλές δεκαετίες στόχος της έρευνας. Σήμερα αρχίζουν αν φαίνονται τα πρώτα ενθαρρυντικά αποτελέσματα , είτε με χορήγηση κάποιων « εμβολίων» , είτε με τεχνικές εκπαίδευσης των κυττάρων του ανοσοποιητικού.

Η ορμονοθεραπεία, στους καρκίνους που η ανάπτυξη τους ενθαρρύνεται από τις ορμόνες του σώματος μας, βελτίωσε σημαντικά την επιβίωση. Η έρευνα συνεχίζεται για την επίτευξη πιο ικανοποιητικών αποτελεσμάτων.
Παρόλη, όμως την πρόοδο ο καρκίνος συνεχίζει να σκοτώνει. Και μάλιστα, όπως μαρτυρούν πολλοί, θερίζει. Δεν είναι λάθος ο ισχυρισμός. Λάθος είναι η προσωπική στάση μας απέναντι στη νόσο. Όλοι οι ειδικοί οργανισμοί και εταιρείες αδιαλείπτως τονίζουν ότι αν δεν δώσουμε βάρος στην πρόληψη και έγκαιρη διάγνωση, ο καρκίνος θα συνεχίζει να μας απειλεί . Και με δεδομένο ότι αυξάνεται ο αριθμός των ατόμων που φτάνουν σε μεγάλη ηλικία, ο αριθμός των νέων περιστατικών θα αυξάνει.

Αν οι άνθρωποι σταματούσαν το κάπνισμα, έτρωγαν σωστά, δεν κατανάλωναν οινοπνευματώδη, γυμναζόντουσαν, απέφευγαν τοις υπερβολές στην ηλιοθεραπεία, εμβολιαζόντουσαν και υποβάλλονταν σε τακτικούς προληπτικούς ελέγχους για τους πιο συχνούς καρκίνους, τότε θα μειωνόταν σημαντικά ο αριθμός των νέων περιστατικών και θα αποφεύγονταν το 1/3 των θανάτων από καρκίνο.

Την αντιμετώπιση του καρκίνου δεν πρέπει να την περιμένουμε μόνο από τα εργαστήρια και τις φαρμακοβιομηχανίες, αλλά να την κάνουμε πράξη εμείς οι ίδιοι. Γιατί ο καθένας πρέπει να νοιώσει ότι ΜΠΟΡΕΙ και όλοι μαζί ΜΠΟΡΟΥΜΕ να τα καταφέρουμε καλύτερα.

Ευάγγελος Φιλόπουλος
Πρόεδρος Ελληνικής Αντικαρκινικής Εταιρείας
Δ/ντής Κλινικής Μαστού Α.Ο.Ν.Α. « Ο Άγιος Σάββας».