Πως αλλάζουν τα μάτια και η όραση καθώς μεγαλώνουμε

Αν αρχίσετε γύρω στα 40 σας χρόνια να τα μισοκλείνετε για να διαβάσετε την ετικέτα ενός προϊόντος ή ένα email στο κινητό σας, δεν χρειάζεται να ανησυχήσετε. Έχετε αρχίσει να αναπτύσσετε πρεσβυωπία, την οποία τελικά εκδηλώνουν σχεδόν όλοι οι μεσήλικες. Ωστόσο άλλοτε οι αλλαγές στην όραση είναι φυσιολογική απόρροια της ηλικίας και άλλοτε όχι.

«Ο ανθρώπινος οργανισμός είναι ένα σύνολο δισεκατομμυρίων κυττάρων, τα οποία διαρκώς ανανεώνονται και πεθαίνουν, υφιστάμενα στην πορεία πολλές αλλαγές», λέει ο χειρουργός-οφθαλμίατρος Αναστάσιος-Ι. Κανελλόπουλος, καθηγητής Οφθαλμολογίας στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης. «Την πορεία αυτή ακολουθούν όλα τα σωματικά κύτταρα, συμπεριλαμβανομένων εκείνων στα μάτια. Έτσι, υφίστανται σταδιακές αλλαγές όλα τα όργανα και οι ιστοί του σώματος και κατ’ επέκταση οι λειτουργίες τους, όπως η όραση».

Στη μέση ηλικία, λ.χ., ο οφθαλμικός φακός γίνεται λιγότερο εύκαμπτος και λιγότερο ικανός να αλλάζει σχήμα. Το επακόλουθο είναι να μην μπορεί να εστιάζει καλά στα κοντινά αντικείμενα και να αναπτύσσεται η πρεσβυωπία. Επιπλέον, ο φακός γίνεται και πιο αδιαφανής, με συνέπεια να διέρχεται από αυτόν λιγότερο φως προς τον αμφιβληστροειδή χιτώνα στο πίσω μέρος των ματιών. Αυτός είναι ένας λόγος για τον οποίο χρειαζόμαστε ολοένα περισσότερο φως για να βλέπουμε στο ημίφως.

Την ανάγκη για περισσότερο φωτισμό εντείνει το γεγονός ότι ο αμφιβληστροειδής γίνεται λιγότερο ευαίσθητος στα φωτεινά ερεθίσματα. Οι αλλαγές αυτές στην όραση έχουν ως συνέπεια να χρειάζεται ο μέσος 60χρονος άνθρωπος τριπλάσιο φωτισμό απ ό,τι ο μέσος 20χρονος για να διαβάσει ένα βιβλίο!

Η κόρη και η αντίληψη των χρωμάτων

Αλλαγές συμβαίνουν και στην κόρη των ματιών. Υπό φυσιολογικές συνθήκες η κόρη διαστέλλεται ή συστέλλεται, αναλόγως με την ένταση του φωτός, για να βλέπουμε καλά.

Η ακούσια αυτή αντίδραση επιβραδύνεται με την ηλικία και η όραση χρειάζεται ολοένα περισσότερο χρόνο για να προσαρμοστεί στις εναλλαγές φωτός-σκοταδιού. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι ένας ηλικιωμένος μπορεί να μην βλέπει τίποτα όταν πρωτομπαίνει σε ένα σκοτεινό δωμάτιο. Ή μπορεί να χάνει παροδικά την όρασή του όταν μπαίνει σε έναν έντονα φωτισμένο χώρο.

Με την ηλικία μπορεί να αλλάξει επίσης η αντίληψη των χρωμάτων. Αυτό οφείλεται εν μέρει στο ότι αποκτά κιτρινωπή χροιά ο οφθαλμικός φακός. Τα χρώματα μπορεί να φαίνονται λιγότερο φωτεινά και η αντίθεση ανάμεσα στα διάφορα χρώματα να γίνει δυσδιάκριτη. Τα μπλε χρώματα μπορεί να αποκτούν γκρι χροιά, ενώ ειδικά όταν βρίσκονται στο φόντο, μπορεί να μοιάζουν ξεθωριασμένα.

Οι αλλαγές αυτές είναι ασήμαντες για τους περισσότερους ανθρώπους. Μερικοί όμως μερικοί μπορεί να δυσκολεύονται να διαβάζουν τα μαύρα γράμματα σε μπλε φόντο.

Οι λεπτομέρειες και η ξηρότητα

Οι αλλαγές στα μάτια με την πάροδο του χρόνου δεν τελειώνουν εδώ. Μειώνεται  ο αριθμός των νευρικών κυττάρων που μεταδίδουν τα οπτικά μηνύματα προς τον εγκέφαλο. Η απώλεια αυτών των κυττάρων μπορεί να επηρεάσει την αντίληψη των λεπτομερειών, όπως οι διαφορές στις αποχρώσεις και τους τόνους. Διαταράσσει επίσης μία άλλη παράμετρο στην όραση: την αντίληψη του βάθους. Τέλος, δυσχεραίνει και την αξιολόγηση των αποστάσεων.

Μία άλλη αλλαγή είναι ότι τα μάτια αποκτούν την τάση να ξεραίνονται. Η αλλαγή αυτή εκδηλώνεται επειδή μειώνεται ο αριθμός των κυττάρων στην δακρυϊκή στοιβάδα και έτσι η παραγωγή των δακρύων. Τα δάκρυα αποτελούν το κύριο λιπαντικό των ματιών.

Στην τρίτη ηλικία μπορεί να αλλάξει η εμφάνιση των ματιών. Το λευκό τμήμα τους (ο σκληρός χιτώνας), λ.χ., μπορεί να αποκτήσει ελαφρώς κιτρινωπή ή καφέ χροιά. Η αλλαγή αυτή είναι απόρροια της έκθεσης στην υπεριώδη ακτινοβολία, τη σκόνη και τον άνεμο κατά τα χρόνια που προηγήθηκαν.

Ο σκληρός χιτώνας μπορεί επίσης να παρουσιάσει διάσπαρτες έγχρωμες κηλίδες (είναι πιο συχνές σε ανθρώπους με σκούρα επιδερμίδα). Στην επιφάνεια του ματιού, εξ άλλου, μπορεί να εμφανιστεί ένας γκριζόλευκος δακτύλιος (γεροντικό τόξο). Ο δακτύλιος αυτός αποτελείται από άλατα ασβεστίου και χοληστερόλης και δεν επηρεάζει την όραση.

Γιατί «βουλιάζουν» τα μάτια και «γυρνάει» το βλέφαρο

Επειδή μειώνεται το λίπος γύρω από τα μάτια, αυτά μοιάζουν να «βουλιάζουν» στο πρόσωπο. Μία άλλη αλλαγή είναι ότι λεπταίνει ο επιπεφυκότας.

Όσον αφορά το κάτω βλέφαρο, αυτό μπορεί να χαλαρώσει και να παρουσιάσει στροφή προς τα έξω. Η αλλαγή αυτή οφείλεται στο ότι εξασθενούν οι μύες γύρω από τα μάτια και διατείνονται οι τένοντες. Η κατάσταση αυτή λέγεται εκτρόπιο, μπορεί να επέμβει στη λίπανση του οφθαλμικού βολβού και συμβάλλει στην ξηροφθαλμία, λέει ο δρ Κανελλόπουλος.

Στην τρίτη ηλικία είναι επίσης πιθανό να βλέπει σποραδικά κανείς στο οπτικό πεδίο του κάποια μαύρα σημαδάκια ή «λάμψεις». Αυτά συνήθως είναι ένδειξη γήρατος. Αν, όμως, η εμφάνισή τους αυξηθεί ξαφνικά, πρέπει να συμβουλευθείτε έναν οφθαλμίατρο.

Τι είναι φυσιολογικό στην όραση και τι όχι

«Όλ’ αυτά σημαίνουν πως υπάρχουν κάποιες αλλαγές οι οποίες είναι φυσιολογικές και άλλες όχι», τονίζει ο δρ Κανελλόπουλος. Είναι φυσιολογικό:

• Να μην μπορούμε να δούμε καλά τα κοντινά αντικείμενα
• Να δυσκολευόμαστε να ξεχωρίσουμε τα χρώματα (όπως το μαύρο από το μπλε)
• Να κοπιάζουμε για να δούμε που τελειώνει ένα αντικείμενο και που αρχίζει το φόντο του
• Να χρειαζόμαστε περισσότερο φως για να βλέπουμε καλά
• Να χρειαζόμαστε περισσότερο χρόνο προσαρμογής όταν βγαίνουμε από ένα σκοτεινό δωμάτιο και μπαίνουμε σε ένα φωτεινό

Ωστόσο, «η απώλεια όρασης δεν αποτελεί φυσιολογικό τμήμα της γήρανσης», τονίζει ο καθηγητής. «Είναι απόρροια διαφόρων οφθαλμοπαθειών, οι οποίες εκδηλώνονται πολύ συχνότερα στην τρίτη ηλικία. Ανάμεσά τους συμπεριλαμβάνεται η ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας, το γλαύκωμα, η διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια και, φυσικά, ο καταρράκτης».

Πόσο συχνά χρειάζεται έλεγχο η όραση

Τι σημαίνουν πρακτικά όλ’ αυτά; Ότι καθώς μεγαλώνουμε, καλό είναι να υποβαλλόμαστε πιο τακτικά σε προληπτικό έλεγχο των ματιών, ώστε να ξέρουμε τι είναι φυσιολογικό και τι όχι.

Η Αμερικανική Ακαδημία Οφθαλμολογίας συνιστά να υποβαλλόμαστε σε λεπτομερή έλεγχο:

• Κάθε 2-3 χρόνια μετά την ηλικία των 50 ετών
• Κάθε 1-2 χρόνια μετά την ηλικία των 60 ετών

Ο έλεγχος πρέπει να συμπεριλαμβάνει διαστολή της κόρης ματιού με ειδικά κολλύρια, για να ελέγχει ο οφθαλμίατρος καλά το εσωτερικό τμήμα των ματιών.