Ανοσολογικά αίτια επανειλημμένων αποβολών και αποτυχιών εξωσωματικής γονιμοποίησης

Γράφει ο Δημήτρης Τρύφος, Γυναικολόγος, Διευθυντής Γυναικολογικής Κλινικής

Ναυτικού Νοσοκομείου Αθηνών, Συνεργάτης Μονάδας Γονιμότητας & Εξωσωματικής Γονιμοποίησης ΡΕΑ

Σύγχρονες μελέτες δείχνουν ότι ιδιαίτερα συχνά ευθύνονται τα ανοσολογικά αίτια για αυτήν την κατάληξη. Τι εννοούμε όμως ανοσολογικά αίτια;

Τα ανοσολογικά αίτια σχετίζονται με την δεκτικότητα του εμβρύου από το ενδομήτριο που πρέπει να υποδεχθεί «φιλικά» το έμβρυο, ώστε να γίνει η διαδικασία της εμφύτευσης πού είναι η αρχή της κύησης.

Στην ανοσολογική διεργασία του ενδομητρίου, ιδιαίτερα σημαντικός είναι ο ρόλος των κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος της γυναίκας.

Στην εικόνα φαίνεται η εμφύτευση του εμβρύου (αριστερά) στο ενδομήτριο (δεξιά), όπου το περιμένουν τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος (ΝΚ λεμφοκύτταρα και Τ λεμφοκύτταρα) για να το αναγνωρίσουν και να δημιουργήσουν μια κολλώδη βλέννα στη επιφάνεια του ενδομητρίου, που θα βοηθήσει στην προσκόλληση-εμφύτευση του εμβρύου ή να του επιτεθούν και να το καταστρέψουν εφόσον το θεωρήσουν (εσφαλμένα) ως ξένο σώμα.

Τα ΝΚ CD56+ 16+ λεμφοκύτταρα είναι υπεύθυνα για την άμεση/αρχική ανοσολογική απάντηση (innate immunity)

• Δεν χρειάζονται διέγερση από το σύστημα ιστοσυμβατότητας με το μηχανισμό αντιγόνου-αντισώματος, όπως τα Τ λεμφοκύτταρα, με αποτέλεσμα άμεση απάντηση
• Έχουν προσαρμοζόμενη ανοσολογική απάντηση (adaptive immune response) και ανοσολογική μνήμη (immunological memory) σημαντική για την απάντηση τους σε μελλοντική διέγερση με το ίδιο αντιγόνο (επανειλημμένες αποβολές ή αποτυχίες IVF).

Τα Th1 και Th2 είναι οι κυρίως υποομάδες των CD4+ Τ λεμφοκυττάρων, οι λειτουργίες των οποίων είναι ανάλογες των κυτοκινών που παράγουν.

• Οδηγούν σε δύο διαφορετικούς τύπους απάντησης
• Οι Th1 δράσεις είναι κυτταροτοξικές
• Οι Th2 δράσεις οδηγούν σε χημική ανοσία (προστασία)
• Αν επικρατήσει η Th1 απάντηση οδηγεί σε αποβολή του κυήματος

Τα ΝΚ λεμφοκύτταρα ευθύνονται για την άμεση ανοσολογική απάντηση, οπότε, όταν είναι αυξημένα, ενοχοποιούνται για την απόρριψη του εμβρύου, ενώ τα Τ1 και Τ2 λεμφοκύτταρα ευθύνονται για την ισορροπημένη απάντηση μετά την αναγνώριση του «εισβολέα».

Όταν επικρατεί η Τ1 ανοσολογική απάντηση, τότε τα ΝΚ (Natural Killer) λεμφοκύτταρα και τα κυτταροτοξικά λεμφοκύτταρα επιτίθενται στο έμβρυο, ενώ, όταν επικρατεί η Τ2 ανοσολογική απάντηση, δημιουργείται μια «ασπίδα προστασίας».

Οι πιθανές θεραπείες

Σε περίπτωση που οι ανοσολογικές εξετάσεις δείξουν αυξημένα ΝΚ λεμφοκύτταρα ή/και διαταραχή της σχέσης Τ1/Τ2 βοηθητικών λεμφοκυττάρων, έχουν προταθεί διάφορες θεραπείες

• «Εμβόλιο» με λεμφοκύτταρα συζύγου: Τείνει να καταργηθεί λόγω επιφυλάξεων ως προς την αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια του.
• Κορτιζόνη: Προκαλεί καταστολή στην επιθετικότητα του ανοσοποιητικού συστήματος, είναι ασφαλής σε μικρές δόσεις.
• Ενδοφλέβια ανοσοσφαιρίνη: Προάγει την Τ2-φιλική απάντηση, είναι υψηλού κόστους
• Βιολογικοί παράγοντες (tumour necrosis factor-a «TNF» blocking agents): Μπλοκάρει την επιθετικότητα των ΝΚ λεμφοκυττάρων. Επίσης υψηλού κόστους.
• Ενδοφλέβια χορήγηση intralipids: Σύμπλεγμα λιπιδίων που πιθανόν προάγει τον ενεργειακό μεταβολισμό των κυττάρων και καταστέλλει την υπερβολική ανοσολογική απάντηση. Είναι ασφαλής, χαμηλού κόστους και υπάρχουν μελέτες με ιδιαίτερα ενθαρρυντικά αποτελέσματα.

Η θεραπεία με κορτιζόνη και intralipids δείχνει να έχει τα καλύτερα αποτελέσματα.

Επίσης, αίτια που ευθύνονται ή σχετίζονται με την εσφαλμένη ανοσολογική απάντηση είναι τα εξής:

• αυτοάνοσα νοσήματα,
• χρόνια φλεγμονώδη νοσήματα,
• διαταραχές θυρεοειδούς ή/και σακχάρου,
• ορμονικές διαταραχές (οιστρογόνων, προγεστερόνης, βιταμίνης D),        διατροφικές διαταραχές,
• το αλκοόλ και το κάπνισμα,
• έντονο άγχος

Ο έλεγχος και η θεραπεία των παραπάνω αιτίων μπορεί να αυξήσει σημαντικά την πιθανότητα φιλικής ανοσολογικής υποδοχής του εμβρύου από τη μέλλουσα μητέρα.

Ο υγιεινός τρόπος ζωής, η (κατά το δυνατόν) έλλειψη άγχους και η σωστή ιατρική παρακολούθηση και καθοδήγηση, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις υπογονιμότητας, επανειλημμένων αποβολών και προηγούμενης αποτυχίας εξωσωματικής γονιμοποίησης (IVF) είναι βασικοί παράγοντες επιτυχίας.