Αλτσχάιμερ: Τι ακριβώς συμβαίνει μέσα στον εγκέφαλο και πεθαίνει σταδιακά

Μιχάλης Θερμόπουλος
17 Απριλίου 2023 | 18:00

Είναι η πιο κοινή μορφή άνοιας, προσβάλλοντας πάνω από 40 εκατομμύρια άτομα σ' όλον τον κόσμο.

Κάθε τέσσερα δευτερόλεπτα κάποιος άνθρωπος διαγιγνώσκεται με τη νόσο του Αλτσχάιμερ. Κι όμως η εύρεση θεραπείας είναι κάτι που ακόμα διαφεύγει από τους ερευνητές.

Ο Γερμανός ψυχίατρος δρ. Alois Alzheimer περιέγραψε τα συμπτώματα αυτού που σήμερα γνωρίζουμε ως νόσο Αλτσχάιμερ από το όνομά του, αρχικά το 1901 όταν πρόσεξε ότι μία ασθενής στο νοσοκομείο είχε κάποια περίεργα προβλήματα, όπως:

δυσκολία στον ύπνο
διαταραγμένη μνήμη
δραστικές αλλαγές στη συμπεριφορά και
υπερβολική σύγχυση

Όταν η ασθενής απεβίωσε ο δρ. Αλτσχάιμερ μπόρεσε να κάνει αυτοψία και να τεστάρει την ιδέα του, ότι ίσως αυτά τα συμπτώματά της προκλήθηκαν από ανωμαλίες στη δομή του εγκεφάλου της.

Το Αλτσχάιμερ στο… μικροσκόπιο

Αυτό που είδε στο μικροσκόπιο ήταν εμφανείς διαφορές στον ιστό του εγκεφάλου σε μορφή λανθασμένα αναδιπλουμένων πρωτεϊνών (πλάκες) και νευροϊνιδιακών νημάτων. Αυτές οι πλάκες και τα νήματα λειτουργούν μαζί ούτως ώστε να σπάσουν τη δομή του εγκεφάλου.

Οι πλάκες προκύπτουν όταν μια άλλη πρωτεΐνη στην λιπώδη μεμβράνη γύρω από τα νευρικά κύτταρα αποκόπτεται από ένα συγκεκριμένο ένζυμο, καταλήγοντας σε βήτα-αμυλοειδής πρωτεΐνες, οι οποίες είναι κολλώδεις και τείνουν να συγκεντρώνονται/συγκολλώνται όλες μαζί.

Η συγκέντρωση αυτή δημιουργεί αυτά που ονομάζουμε πλάκες. Οι πλάκες μπλοκάρουν την μετάδοση σημάτων, άρα και την επικοινωνία μεταξύ των κυττάρων. Επίσης φαίνεται να προκαλούν ανοσοποιητικές αντιδράσεις που προκαλούν την καταστροφή των αλλοιωμένων νευρικών κυττάρων.

Στη νόσο του Αλτσχάιμερ, τα νευροϊνιδιακά νήματα είναι φτιαγμένα από μια πρωτεΐνη γνωστή ως tau (Τ).

Τα κύτταρα του εγκεφάλου περιέχουν ένα δίκτυο από “σωληνάρια” που είναι σαν δρόμοι για μόρια τροφίμων μεταξύ άλλων. Συνήθως, η Τ-πρωτεΐνη φροντίζει ώστε αυτά τα σωληνάρια να είναι ίσια, επιτρέποντας στα μόρια να διέλθουν ελεύθερα μέσα τους.

Αλλά στη νόσο του Αλτσχάιμερ, η πρωτεΐνη καταλήγει σε μπερδεμένες πλάκες ή νήματα, διαλύοντας τα σωληνάρια κι εμποδίζοντας τα θρεπτικά συστατικά να φτάσουν το νευρικό κύτταρο, το οποίο και πεθαίνει. Ο καταστροφικός συνδυασμός των πλακών και νημάτων ξεκινά στην περιοχή που ονομάζεται ιππόκαμπος και είναι υπεύθυνη για τον σχηματισμό αναμνήσεων.

Γι’ αυτό, η απώλεια βραχυπρόθεσμης μνήμης είναι συνήθως το πρώτο σύμπτωμα της νόσου του Αλτσχάιμερ.

Οι πρωτεΐνες εισβάλλουν σταδιακά σε άλλα μέρη του εγκεφάλου, προκαλώντας μοναδικές αλλαγές που σηματοδοτούν διάφορα στάδια της νόσου:

Στο εμπρόσθιο μέρος του εγκεφάλου οι πρωτεΐνες καταστρέφουν την ικανότητα επεξεργασίας λογικών σκέψεων.
Μετά, στρέφονται προς την περιοχή που ελέγχει τα συναισθήματα με αποτέλεσμα άστατων αλλαγών της διάθεσης.
Στο πάνω μέρος του εγκεφάλου, προκαλούν παράνοια και παραισθήσεις
Στο πίσω μέρος του εγκεφάλου οι πλάκες και τα νήματα συνεργάζονται για να σβήσουν τις πιο βαθιές αναμνήσεις του μυαλού.
Τελικά τα κέντρα ελέγχου για τον ρυθμό της καρδιάς και για την αναπνοή εξουδετερώνονται και αυτά με αποτέλεσμα να επέρχεται ο θάνατος του ασθενούς.

Η παθολογική φωσφορυλίωση (κίτρινο) της Τ-πρωτεΐνης (κόκκινο-πορτοκαλί) οδηγεί σε αποσύνθεση των μικροσωληνίσκων και η προκύπτουσα συσσωμάτωση σε νευροϊνιδικά νήματα (πορτοκαλί) σε έναν νευρώνα. Η μεταφορά των συναπτικών κυστιδίων (σφαίρες) διακόπτεται.

Η εξαιρετικά καταστροφική φύση της νόσου του Αλτσχάιμερ έχει παροτρύνει πολλούς ερευνητές να ψάξουν για θεραπεία.

Αλλά μέχρι τώρα επικεντρώνονται στην επιβράδυνση της εξέλιξής της.

Μία προσωρινή θεραπεία βοηθά στην μείωση της ανεπάρκειας της ακετυλοχολίνης (acetylcholine), ενός σημαντικού χημικού αγγελιαφόρου στον εγκέφαλο. Είναι σε χαμηλά επίπεδα στους ασθενείς με Αλτσχάιμερ λόγω της καταστροφής των νευρικών κυττάρων που τη δημιουργούν.
Μία άλλη πιθανή λύση είναι ένα εμβόλιο που “εκπαιδεύει” το ανοσοποιητικό σύστημα του σώματος να επιτίθεται στις πλάκες β-αμυλοειδούς πριν μπορέσουν να συσσωρευτούν.

Αλλά ακόμα δεν έχει βρεθεί μια πραγματική θεραπεία. Η νόσος του Αλτσχάιμερ ανακαλύφθηκε περισσότερο από έναν αιώνα πριν κι όμως δεν είναι ακόμα καλά κατανοητή. Ίσως μια μέρα θα κατανοήσουμε τους ακριβείς μηχανισμούς της και ανακαλύψουμε μια λύση.