Ο Άγιος Βασίλης και η πίστη των παιδιών: Ωφελεί ή βλάπτει ο μύθος – Τι δεν πρέπει κάνουν οι γονείς, σύμφωνα με τους ειδικούς

Ο μύθος του Άγιου Βασίλη θεωρείται ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα και συναισθηματικά φορτισμένα στοιχεία της παιδικής ηλικίας. Συνδέεται με τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά, με τελετουργίες, με αναμονή, με έκπληξη και με τη γλυκιά αίσθηση ότι «κάτι μαγικό μπορεί να συμβεί».

Παράλληλα όμως, ιδίως τα τελευταία χρόνια, γεννά και κάποια εύλογα ερωτήματα: Ωφελεί τα παιδιά να πιστεύουν στον Άγιο Βασίλη; Μπορεί να πληγωθούν όταν αποκαλυφθεί η αλήθεια;

• Διαβάστε επίσης: Τα σνακ που αφήνουν τα παιδιά του κόσμου στον Άγιο Βασίλη και τους ταράνδους του

Και τι συμβαίνει όταν ο μύθος χρησιμοποιείται όχι για τη χαρά, αλλά ως εργαλείο ελέγχου της συμπεριφοράς; Όπως για παράδειγμα «να είσαι καλό παιδί για να σου φέρει δώρο ο Άγιος Βασίλης». Μια και ως φαίνεται ο Άγιος είναι γενναιόδωρος μόνο με τα «καλά» και «φρόνιμα»παιδια.

Η σύγχρονη παιδοψυχολογία δεν δίνει μονοδιάστατες απαντήσεις. Αντίθετα, προτείνει να εξετάζουμε το ζήτημα μέσα από τρία διακριτά ερωτήματα:

• τι προσφέρει ο μύθος του Άγιου Βασίλη σε επίπεδο φαντασίας και συναισθηματικής εμπειρίας,
• ποιοι είναι οι λόγοι για τους οποίους ορισμένοι ειδικοί εκφράζουν επιφυλάξεις για το ψέμα και την πιθανή απώλεια εμπιστοσύνης και
• τι δείχνουν οι έρευνες όταν ο μύθος χρησιμοποιείται σκόπιμα ως μέσο συμμόρφωσης και «καλής συμπεριφοράς».

Άγιος Βασίλης – Γιατί ναι στον μύθο: φαντασία, νόημα και εμπειρία

Η πίστη στον Άγιο Βασίλη εντάσσεται σε ένα ευρύτερο αναπτυξιακό πλαίσιο, όπου τα παιδιά χρησιμοποιούν τη φαντασία για να κατανοήσουν τον κόσμο.

Στα πρώτα σχολικά χρόνια, η διάκριση ανάμεσα στη φαντασία και την πραγματικότητα δεν είναι απόλυτη· τα παιδιά κινούνται με άνεση ανάμεσα στα δύο, χωρίς αυτό να αποτελεί ένδειξη σύγχυσης. Αντίθετα, η ικανότητα να πιστεύουν σε φανταστικά πρόσωπα, ενώ ταυτόχρονα μαθαίνουν σταδιακά να τα αμφισβητούν, θεωρείται στοιχείο υγιούς γνωστικής ανάπτυξης.

Τα αποτελέσματα σχετικής μελέτης που εξέτασε πώς η πίστη των παιδιών στον Άγιο Βασίλη συνδέεται με τη φαντασία και τη λογική σκέψη καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν, έδειξαν ότι η πίστη μειώνεται με την ηλικία, χωρίς αυτό να αποτελεί πρόβλημα,  καθώς βελτιώνεται η κατανόηση της πραγματικότητας.

Η ψυχολόγος Ζακλίν Γούλεϊ, η οποία έχει μελετήσει εκτενώς σε μελέτες της  τις φανταστικές πεποιθήσεις των παιδιών, επισημαίνει ότι τα παιδιά δεν είναι παθητικά «θύματα» του μύθου.

Συμμετέχουν ενεργά, κάνουν υποθέσεις, δοκιμάζουν εξηγήσεις και, τελικά, οδηγούνται μόνα τους στη διάκριση φαντασίας και πραγματικότητας. Σε αυτό το πλαίσιο, ο Άγιος Βασίλης λειτουργεί ως ένα πολιτισμικά αποδεκτό παιχνίδι φαντασίας, όχι ως παραπλάνηση χωρίς επιστροφή.

Για πολλούς ειδικούς, λοιπόν, ο Άγιος Βασίλης μπορεί να λειτουργήσει ως γέφυρα. Ως  ένα μέσο μέσα από το οποίο τα παιδιά βιώνουν χαρά, προσμονή και σύνδεση, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι εξαπατώνται με τρόπο επιβλαβή.

Άγιος Βασίλης – Γιατί όχι –  Ψέμα και απογοήτευση

Παρά τα παραπάνω, δεν λείπουν οι φωνές ειδικών που εκφράζουν ανησυχία. Το βασικό τους επιχείρημα δεν στρέφεται τόσο εναντίον της φαντασίας, όσο εναντίον του συνειδητού ψέματος από τους γονείς.

Όταν οι ενήλικες επιμένουν με λεπτομέρειες, αποδείξεις και τεχνάσματα στην «πραγματική ύπαρξη» του Άγιου Βασίλη, ορισμένα παιδιά μπορεί να βιώσουν την αποκάλυψη ως προδοσία.

Η ψυχολόγος Κρίστινα Ριγκόλι, από τις Υπηρεσίες Παιδοψυχολογίας και Σχολικής Ψυχολογίας της Μελβούρνης, τονίζει ότι τα προβλήματα εμφανίζονται κυρίως όταν οι γονείς προσπαθούν υπερβολικά ώστε  να διατηρήσουν την ψευδαίσθηση, ενώ τα παιδιά έχουν ήδη αρχίσει να αμφισβητούν.

Σε αυτές τις περιπτώσεις, η σύγκρουση δεν αφορά τον Άγιο Βασίλη, αλλά την εμπιστοσύνη: «Αν το παιδί αισθανθεί ότι οι ερωτήσεις του απορρίπτονται ή ότι εξαπατάται σκόπιμα, μπορεί να πληγωθεί».

Ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι οι αντιδράσεις των παιδιών όταν μαθαίνουν την αλήθεια ποικίλλουν. Σε μια κλασική μελέτη της ψυχολόγου Τζόαν Ντράμ, παιδιά που έμαθαν ότι ο Άγιος Βασίλης δεν είναι πραγματικός ανέφεραν κυρίως ουδέτερα ή ήπια θετικά συναισθήματα, αλλά ένα μικρό ποσοστό εξέφρασε απογοήτευση ή θυμό, ιδιαίτερα όταν ένιωθε ότι οι γονείς είχαν επιμείνει υπερβολικά στο ψέμα.

Οι ειδικοί συμφωνούν ότι η απογοήτευση αυτή δεν είναι συνήθως μακροχρόνια. Ωστόσο, αποτελεί υπενθύμιση ότι η ειλικρίνεια, προσαρμοσμένη στην ηλικία, είναι θεμέλιο της σχέσης γονέα‑παιδιού.

 Όταν ο μύθος γίνεται εργαλείο συμμόρφωσης

Το πιο έντονο σημείο κριτικής αφορά στη χρήση του Άγιου Βασίλη ως μηχανισμού ελέγχου: «αν είσαι καλό παιδί, θα πάρεις δώρα· αν όχι, όχι». Εδώ, η επιστημονική βιβλιογραφία είναι σαφώς πιο επιφυλακτική.

Η ίδια μελέτη του 2025, που αναφέρθηκε νωρίτερα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι υπενθυμίσεις για τον Άγιο Βασίλη, ως παρατηρητή της συμπεριφοράς, δεν σχετίστηκαν με σταθερή βελτίωση της συμπεριφοράς των παιδιών. Με άλλα λόγια, ο μύθος δεν λειτούργησε ως αποτελεσματικό εργαλείο ηθικής αγωγής.

Αυτό συνάδει με ευρύτερη έρευνα στην αναπτυξιακή ψυχολογία, σύμφωνα με την οποία οι εξωτερικές ανταμοιβές και απειλές τείνουν να καλλιεργούν συμμόρφωση από φόβο ή προσδοκία.  Όχι από ενσυναίσθηση ή η υπευθυνότητα. Όταν το ψέμα έχει απώτερο σκοπό τον έλεγχο της συμπεριφοράς και όχι τη χαρά ή το παιχνίδι, τότε αυξάνεται ο κίνδυνος να υπονομευθεί η εμπιστοσύνη.

Η παιδοψυχολόγος Ντάνι Κάουφμαν επισημαίνει ότι «το πρόβλημα δεν είναι ότι τα παιδιά πιστεύουν σε κάτι φανταστικό, αλλά ότι μαθαίνουν πως η καλή τους συμπεριφορά παρακολουθείται και ανταμείβεται από μια εξωτερική, παντοδύναμη φιγούρα».

Αυτό το μήνυμα, σύμφωνα με τους ειδικούς, δεν βοηθά τα παιδιά να αναπτύξουν εσωτερικό ηθικό πυρήνα.

Συμπερασματικά, ο μύθος του Άγιου Βασίλη δεν είναι ούτε απόλυτα αθώος ούτε και από μόνος του  βλαβερός. Μπορεί να λειτουργήσει ως χώρος φαντασίας, χαράς και σύνδεσης, όταν εντάσσεται σε ένα πλαίσιο σεβασμού, αλλά μπορεί να γίνει προβληματικός όταν στηρίζεται σε επίμονο ψέμα ή όταν χρησιμοποιείται ως εργαλείο ελέγχου και συμμόρφωσης.

Φωτογραφία; istock