Ευρωπαϊκή νομοθεσία για το κάπνισμα: Οι απαγορεύσεις δεν είναι η λύση

Απαραίτητη είναι η αναθεώρηση των οδηγιών της ΕΕ για τα προϊόντα καπνού, η οποία θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει τα νεότερα επιστημονικά δεδομένα για τα προϊόντα μείωσης της βλάβης και να αφουγκράζεται την ανάγκη (και δικαίωμα) των καταναλωτών να έχουν λιγότερο επιβλαβείς εναλλακτικές επιλογές.

Αυτό επισήμαναν οι επιστήμονες που συμμετείχαν σε πρόσφατο διαδικτυακό σεμινάριο της Διεθνούς Εταιρείας Ελέγχου και Μείωσης της Βλάβης από το Κάπνισμα (SCOHRE), το οποίο είχε ως θέμα το εξελισσόμενο ρυθμιστικό τοπίο στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ).

Το κάπνισμα εξακολουθεί να αποτελεί αληθινή πληγή στην ΕΕ. Σε ετήσιο βάση χάνονται 700.000 ζωές εξαιτίας του, είπαν οι ομιλητές. Είναι η μεγαλύτερη αποτρέψιμη απειλή για την υγεία η οποία, παρά τις συνεχείς προσπάθειες, δείχνει να μην αντιμετωπίζεται επαρκώς.

Ο νέος στόχος της ΕΕ είναι να μειωθεί το κάπνισμα κατά 30% έως το 2025. Επιπλέον, επιθυμεί να ελαττωθούν οι καπνιστές σε μόλις 5% του πληθυσμού. Απώτερος στόχος είναι να επιτευχθεί μία «γενιά μη καπνιστών» έως το 2040.

Οι στόχοι αυτοί, όμως, είναι αμφίβολο αν θα επιτευχθούν με τη θέσπιση αυστηρών περιορισμών στα εναλλακτικά προϊόντα καπνού, στους οποίους ως φαίνεται προσανατολίζεται η ΕΕ, υποστήριξαν οι επιστήμονες. Και αυτό διότι θα μπορούσαν να εμποδίσουν τη μετάβαση των καπνιστών σε εναλλακτικές λύσεις μειωμένης βλάβης.

Τρεις κατηγορίες καπνιστών

Όπως είπε ο Dr. Erik Lund, ερευνητής στο Νορβηγικό Ινστιτούτου Δημοσίας Υγείας, ένα από τα μεγαλύτερα λάθη που κάνουν οι ρυθμιστικές Αρχές είναι να νομίζουν ότι οι καπνιστές δεν είναι ενημερωμένοι για τους κινδύνους που κρύβει το κάπνισμα.

Πρόσφατη μελέτη που διεξήχθη στη Νορβηγία έδειξε πως όλοι οι καπνιστές και γενικότερα οι χρήστες νικοτίνης δεν είναι ίδιοι. Αντιθέτως, μπορούν να χωριστούν σε τρεις κατηγορίες:

• Στους ασύμφωνους (dissonant). Με αυτό τον όρο περιγράφονται όσοι εξακολουθούν να καπνίζουν παρότι τους δημιουργεί δυσφορία και γνωρίζουν τους κινδύνους που κρύβει. Αντιστοιχούν στο 33% των καπνιστών και είναι οι πιο πρόθυμοι να διακόψουν το κάπνισμα. Είναι επίσης δεκτικοί στους περιορισμούς του.
• Στους αμφίθυμους (ambivalent). Με τον όρο αυτό περιγράφονται όσοι έχουν ενδόμυχα την επιθυμία να κόψουν το κάπνισμα, αλλά ταυτοχρόνως θέλουν να το συνεχίσουν. Η συμπεριφορά τους παρουσιάζει συχνές διακυμάνσεις και είναι απρόβλεπτη. Αποτελούν το περίπου 20% του συνόλου.
• Στους σύμφωνους (consonant). Είναι εκείνοι οι οποίοι δεν επιθυμούν να σταματήσουν τη συνήθειά τους. Οι καπνιστές αυτοί δεν θα συμμορφωθούν εύκολα με τους περιορισμούς των ρυθμιστικών Αρχών. Αντιστοιχούν στο περίπου 48% του συνόλου.

«Οι πληροφορίες σχετικά με τους αριθμούς και τη συμπεριφορά κάθε κατηγορίας χρηστών είναι σημαντικές για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, όταν αποφασίζουν τα μέτρα που πρέπει να λάβουν», τόνισε ο Dr. Lund. Και πρόσθεσε πως είναι ηθικά δικαιολογημένη η παρέμβαση που πρέπει να κάνουν οι ρυθμιστικές Αρχές. Πρέπει όμως να βρουν την χρυσή τομή με το δικαίωμα των καπνιστών/χρηστών νικοτίνης να «ζουν όπως επιλέγουν» ως ενημερωμένα άτομα.

Συμμετοχή των καταναλωτών

Ο κ. Damian Sweeney, ιδρυτικό μέλος της ένωσης υπεράσπισης των καταναλωτών New Nicotine Alliance Ireland, ανέφερε ότι ο στόχος της πολιτικής της ΕΕ για τον καρκίνο είναι μία ζωή χωρίς καπνό (tobacco). Ωστόσο δεν είναι ο καπνός που ευθύνεται για τον καρκίνο, αλλά η καύση του, υποστήριξε. Επομένως ο στόχος θα έπρεπε να είναι το κάπνισμα και όχι τα προϊόντα καπνού που λειτουργούν χωρίς καύση.

Όπως εξήγησε, τα προϊόντα αυτά συνδέονται με μειωμένη βλάβη για όσους τα χρησιμοποιούν. Επομένως δεν θα έπρεπε να τίθενται περιορισμοί σε αυτά, διότι μαζί τους παρεμποδίζεται η μετάβαση των καπνιστών σε εναλλακτικές λύσεις μειωμένης βλάβη. Για τον ίδιο λόγο αντιτάχθηκε στις πιθανές απαγορεύσεις γεύσεων και στους περιορισμούς στην περιεκτικότητα νικοτίνης.

Ζήτησε επίσης μεγαλύτερη συμμετοχή των καταναλωτών στη χάραξη πολιτικής, με τη συμμετοχή τους σε υπάρχουσες ενώσεις ή την δημιουργία νέων.

Ξεπερασμένες στρατηγικές

Από την πλευρά του, ο κ. Clive Bates, διευθυντής της συμβουλευτικής εταιρείας The Counterfactual και πρώην διευθυντής του οργανισμού Action on Smoking and Health (ASH), ανέφερε ότι πολλές στρατηγικές για την μείωση του καπνίσματος είναι πλέον ξεπερασμένες και δεν επιτελούν τον στόχο τους. Αυτό, εξ άλλου, αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι 1,3 δισεκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο είναι σήμερα καπνιστές.

Ο κ. Bates εκτίμησε ότι είναι απίθανο να επιτευχθεί ο στόχος του 5% της ΕΕ χωρίς επαναξιολόγηση των υφιστάμενων στρατηγικών. Και υποστήριξε ότι είναι πολύ σημαντικό να γίνουν κατανοητοί απ’ όσους χαράσσουν τις πολιτικές, οι λόγοι για τους οποίους καπνίζει τόσο πολύς κόσμος.

Όπως εξήγησε, οι έως τώρα πολιτικές επικεντρώνονται στην εξάλειψη της νικοτίνης. Ωστόσο η χρήση της «δεν πρόκειται να εξαφανιστεί», τόνισε. Οι χρήστες της τη χρησιμοποιούν για λόγους όπως η χαλάρωση και η ρύθμιση της ψυχικής διάθεσης. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο πολλοί δεν είναι διατεθειμένοι να την διακόψουν. Οι σύγχρονες πολιτικές πρέπει να αποδεχτούν αυτό το γεγονός και να εστιάσουν σε προϊόντα καπνού που προκαλούν πολύ λιγότερες βλάβες στην υγεία, όπως το ηλεκτρονικό τσιγάρο, τα προϊόντα θερμαινόμενου καπνού και το snus.

Χρησιμοποιώντας την περίπτωση της Σουηδίας ως παράδειγμα στρατηγικής μείωσης της βλάβης από το κάπνισμα, ανέφερε ότι χάρη στο snus η Σουηδία έχει τα χαμηλότερα ποσοστά καπνιστών στην Ευρώπη. Έχει επίσης σημαντικά χαμηλότερα ποσοστά καρκίνου του πνεύμονος και άλλων καρκίνων.

Η απαγόρευση του snus από την ΕΕ στερεί από εκατομμύρια καπνιστές στην Ευρώπη μία εναλλακτική λύση μειωμένης βλάβης, υποστήριξε.

Καθώς αρχίζει η διαδικασία τροποποίησης των οδηγιών της ΕΕ για τα προϊόντα καπνού, πρέπει να γίνει κατανοητό ότι «η χάραξη πολιτικής για το κάπνισμα και τη νικοτίνη είναι η τέχνη των ελιγμών ανάμεσα σε συμβιβασμούς και ακούσιες συνέπειες», επισήμανε.

Δεν είναι όλα τα ίδια

Την διαφοροποίηση των προϊόντων καπνού αναλόγως με την βλαπτικότητά τους και την αντίστοιχη νομοθετική αντιμετώπισή τους (π.χ. μειωμένη βλάβη, μειωμένοι φόροι) υποστήριξε ο καθηγητής Andrzej Fal, πρόεδρος της Πολωνικής Εταιρείας Δημόσιας Υγείας.

Όπως εξήγησε, οι ειδικοί φόροι κατανάλωσης και η αδειοδότηση των σημείων που πωλούν προϊόντα καπνού μπορούν να είναι σημαντικά όπλα στη μείωση των καπνιστών. Ωστόσο η αναθεωρημένη ευρωπαϊκή οδηγία για τα προϊόντα καπνού (Tobacco Products Directive – TPD) πρέπει να προβλέπει τον διαχωρισμό τους, αναλόγως με την βλαπτικότητά τους.

Τη βλαπτικότητα θα μπορούν να ελέγξουν και τα ίδια τα κράτη. Η οδηγία θα μπορούσε, π.χ., να προβλέπει ότι τα κράτη-μέλη της ΕΕ πρέπει να διεξαγάγουν έρευνα για να αποσαφηνίσουν εάν και ποια προϊόντα είναι λιγότερο επιβλαβή. Ή για να εξακριβώσουν εάν η χρήση τους από τους καπνιστές είναι δικαιολογημένη, ώστε να καταπολεμηθεί ο εθισμός τους στη νικοτίνη.

Τέλος, επισήμανε ότι για την κατάρτιση της αναθεωρημένης οδηγίας πρέπει να ληφθούν υπ’ όψιν οι επιτυχημένες πολιτικές κατά του συμβατικού καπνίσματος που εφαρμόζουν οι βόρειες ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Σουηδία και η Βρετανία.

Φωτογραφία: iStock