Ο εγκέφαλος έχει μια έμφυτη τάση να εστιάζει στα αρνητικά – σαν ένας αθέατος φακός που μεγεθύνει τους κινδύνους και τα λάθη – κάνοντας τις καθημερινές χαρές να περνούν πολλές φορές απαρατήρητες. Σύμφωνα με την Καθριν Νόρις, αναπληρώτρια καθηγήτρια ψυχολογίας και νευροεπιστήμης στο Πανεπιστήμιο Swarthmore, «απλά και καθαρά, το κακό είναι πιο ισχυρό από το καλό. Αντιδρούμε πιο έντονα σε καταστάσεις που μπορεί να μας βλάψουν, παρά σε αυτές που μας ωφελούν». Αυτή η τάση, γνωστή ως αρνητική μεροληψία-προκατάληψη, είναι σημαντική για την επιβίωση, αλλά μπορεί να σχετίζεται με άγχος, κατάθλιψη και στρες σε ορισμένα άτομα.
Η αρνητική μεροληψία εξελίχθηκε ως μηχανισμός επιβίωσης. Όπως εξηγεί η Αλίσον Λέτζεργουντ, καθηγήτρια ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Ντέιβις, αν κάποιος συναντήσει μια επικίνδυνη κατάσταση, όπως μια τίγρη, είναι φυσικό ο εγκέφαλος να εστιάσει στον κίνδυνο και όχι σε κάτι όμορφο γύρω του. Αυτό το ένστικτο επεκτείνεται σε οποιαδήποτε αρνητική πληροφορία, ακόμη και αν δεν είναι απειλητική, και εξηγεί γιατί πολλές φορές νιώθουμε κατακλυσμένοι από προβλήματα στη σύγχρονη ζωή.
Γιατί ο εγκέφαλος αντιδρά πιο έντονα στο αρνητικό
Μελέτες με μαγνητική τομογραφία έχουν δείξει ότι οι αρνητικές εικόνες προκαλούν ισχυρότερη αντίδραση στον εγκέφαλο από τις θετικές. Επιπλέον, οι αρνητικές εντυπώσεις διαρκούν περισσότερο στον χρόνο. Αν και επαναλαμβανόμενες εικόνες συνήθως μας απευαισθητοποιούν, οι αρνητικές εικόνες «τραβούν» περισσότερο την προσοχή μας, με τις αντιδράσεις να παραμένουν σταθερές ακόμη και για ένα χρόνο.
Η ένταση της αρνητικής μεροληψίας διαφέρει ανά άτομο. Έρευνες δείχνουν ότι, κατά μέσο όρο, οι γυναίκες εμφανίζουν ισχυρότερη αρνητική μεροληψία από τους άνδρες, κάτι που μπορεί να έχει εξελικτική βάση. Στις κοινωνίες κυνηγών-τροφοσυλλεκτών, οι άνδρες ανέλαβαν την εξερεύνηση και προστασία της ομάδας, κάτι που απαιτούσε μεγαλύτερη περιέργεια και λιγότερη προσοχή στον κίνδυνο.
Πώς να διαχειριστούμε την αρνητικότητα
Παρά τη φυσική τάση του εγκεφάλου να εστιάζει στο αρνητικό, υπάρχουν τρόποι να την αξιοποιήσουμε και να την ισορροπήσουμε. Η γνώση για την αρνητική μεροληψία από μόνη της δεν αρκεί· χρειάζεται ενεργή διαχείριση.
Η Έμμα Μακάδαμ, θεραπεύτρια γάμου και οικογένειας συνιστά να χρησιμοποιούμε τα αρνητικά συναισθήματα ως πληροφορία για να λύσουμε προβλήματα και να αλλάξουμε συμπεριφορές. Η Αλίσον Λέτζεργουντ προσθέτει ότι η αρνητικότητα μπορεί να γίνει κινητήριος δύναμη για δράση, αλλά χρειάζεται ισορροπία με θετικά στοιχεία, ώστε να μην οδηγήσει στην εξουθένωση.
Μερικές πρακτικές στρατηγικές περιλαμβάνουν:
- Μετατόπιση της προσοχής σε θετικά: Όταν το μυαλό εστιάζει σε αρνητικά γεγονότα, δοκιμάστε να θυμηθείτε μικρά καθημερινά καλά γεγονότα. Η συνειδητή στροφή της προσοχής ενισχύει την ψυχική ανθεκτικότητα.
- Καλλιέργεια ευγνωμοσύνης: Καταγράψτε καθημερινά λίγα πράγματα για τα οποία νιώθετε ευγνωμοσύνη. Αυτή η συνήθεια «εκπαιδεύει» τον εγκέφαλο σε θετικές αντιλήψεις και ενισχύει την ευημερία.
- Χρήση της αρνητικότητας για αλλαγή κακών συνηθειών: Αν θέλετε να μειώσετε κάπνισμα ή κατανάλωση ζάχαρης, η εστίαση στις αρνητικές συνέπειες μπορεί να βοηθήσει στην αλλαγή συμπεριφοράς.
- Σύνδεση με άλλους με εποικοδομητικό τρόπο: Η εστίαση στους άλλους και η κοινή αντιμετώπιση προβλημάτων μπορεί να μειώσει την αυτοεστίαση και να βελτιώσει τη διάθεση.
Αξιοποιώντας αυτά τα εργαλεία, η αρνητική μεροληψία δεν χρειάζεται να αποτελεί εμπόδιο. Αντίθετα, μπορεί να γίνει σύμμαχος, παρέχοντας πληροφορίες και κινητήριο δύναμη για δράση, ενώ η συνειδητή προσθήκη θετικών εμπειριών ισορροπεί τη φυσική τάση του εγκεφάλου. Με άλλα λόγια, γνωρίζοντας και διαχειριζόμενοι τον τρόπο που ο εγκέφαλος αντιδρά στο αρνητικό, μπορούμε να βελτιώσουμε τη διάθεση και τη συμπεριφορά μας, να μειώσουμε το άγχος και να ζήσουμε με μεγαλύτερη ψυχική ευεξία.
Φωτό: istock