Πιθανότατα σας έχει συμβεί τουλάχιστον μια φορά – το ξυπνητήρι σας είναι ρυθμισμένο για τις 7:00 π.μ., κι όμως με κάποιο τρόπο τα μάτια σας ανοίγουν απότομα λίγα λεπτά πριν χτυπήσει. Δεν υπάρχει ήχος, κανένα εξωτερικό σύνθημα, απλώς το σώμα με κάποιο τρόπο ξέρει ότι είναι η ώρα να ξυπνήσετε.
Μπορεί να σας φαίνεται περίεργο, αλλά δεν ξυπνήσατε τυχαία. Είναι το βιολογικό σας ρολόι εν δράσει – ένα εκπληκτικά ακριβές εσωτερικό σύστημα που ρυθμίζει πότε κοιμάστε και πότε ξυπνάτε.
Αλλά πώς ακριβώς λειτουργεί αυτό το εσωτερικό «ξυπνητήρι»; Αυτό εξηγούν η Yaqoot Fatima, Καθηγήτρια Υγείας Ύπνου, η Alexandra Metse, Επίκουρη Καθηγήτρια Ψυχολογίας και Danielle Wilson Ερευνήτρια και Επιστήμονας Ύπνου στο Πανεπιστήμιο της Sunshine Coast, σε άρθρο τους στο The Conversation.
Ένα ορμονικό «ξυπνητήρι»
Βαθιά στον εγκέφαλο βρίσκεται μια μικρή ομάδα νευρώνων που ονομάζεται «υπερχιασματικός πυρήνας», ο οποίος συχνά αναφέρεται ως το «κύριο ρολόι» του σώματος. Αυτοί οι νευρώνες παρακολουθούν τον χρόνο συντονίζοντας εσωτερικούς ρυθμούς, όπως ο κιρκάδιος ρυθμός, για να ρυθμίζουν πράγματα όπως ο ύπνος, η θερμοκρασία του σώματος, η πείνα και η πέψη.
Ο κιρκάδιος ρυθμός επηρεάζει το πότε νιώθουμε υπνηλία και εγρήγορση κάθε μέρα. Το σώμα μας ρυθμίζει το κύριο ρολόι φυσικά και είναι απολύτως φυσιολογικό να βλέπουμε διακυμάνσεις στον χρόνο που οι άνθρωποι προτιμούν να κοιμούνται και να είναι ξύπνιοι.
Έχετε αναρωτηθεί ποτέ γιατί μερικοί άνθρωποι είναι «πρωινοί τύπου», και άλλοι είναι «νυχτοπούλια»; Αυτό οφείλεται στις διαφορές στον κιρκάδιο ρυθμό τους.
Οι τακτικές ρουτίνες ύπνου και αφύπνισης, γευμάτων και άσκησης προγραμματίζουν το κύριο ρολόι μας, έτσι ώστε να αρχίζει να προβλέπει πότε θα συμβαίνουν αυτές οι συμπεριφορές κάθε μέρα και να αρχίζει να απελευθερώνει σχετικές ορμόνες ανάλογα.
Δείτε επίσης: Ύπνος: Γιατί δεν είναι καλή ιδέα να πατάτε «αναβολή» στο ξυπνητήρι σας
Για παράδειγμα, όταν ξυπνάμε το πρωί, βιώνουμε ένα φαινόμενο γνωστό ως «απόκριση αφύπνισης κορτιζόλης». Πρόκειται για μια σημαντική αύξηση της κορτιζόλης – μιας ορμόνης που πιστεύεται ότι μας βοηθά να προετοιμαστούμε για την ημέρα και να νιώθουμε γεμάτοι ενέργεια.
Για άτομα που έχουν πολύ σταθερές ώρες αφύπνισης και έκθεση στο πρωινό φως, το κεντρικό ρολόι μαθαίνει πότε συνήθως ξυπνούν. Πολύ πριν χτυπήσει το ξυπνητήρι τους, προετοιμάζει απαλά το σώμα: η θερμοκρασία αυξάνεται, τα επίπεδα μελατονίνης πέφτουν και τα επίπεδα κορτιζόλης αρχίζουν να αυξάνονται.
Μέχρι να έρθει η ώρα να χτυπήσει το ξυπνητήρι, το σώμα έχει ήδη μεταβεί σε κατάσταση εγρήγορσης.
Ένας καλά συγχρονισμένος ρυθμός ή κακή ποιότητα ύπνου;
Αν ξυπνάτε συχνά λίγα λεπτά πριν από το ξυπνητήρι σας και νιώθετε σε εγρήγορση και ξεκούραστοι, αυτό είναι ένα σημάδι ότι ο κιρκάδιος σας ρυθμός είναι ρυθμισμένος με ακρίβεια. Το βιολογικό σας ρολόι έχει μάθει να προβλέπει τη ρουτίνα σας και να σας βοηθά να μεταβαίνετε ομαλά από τον ύπνο στην αφύπνιση.
Ωστόσο, αν ξυπνήσετε πριν από το ξυπνητήρι σας αλλά νιώθετε ζάλη ή ανησυχία, αυτό μπορεί να υποδηλώνει κακή ποιότητα ύπνου και όχι καλά συγχρονισμένο ρυθμό.
Ένα ακανόνιστο πρόγραμμα ύπνου μπορεί να μπερδέψει τους εσωτερικούς σωματικούς ρυθμούς, οδηγώντας σε υπνηλία και δυσκολία στη συγκέντρωση και την εκτέλεση νοητικών εργασιών κατά τη διάρκεια της ημέρας.
Χωρίς ένα σταθερό πρότυπο ύπνου, το σώμα θα βασίζεται σε ένα ξυπνητήρι για να ξυπνήσει, ενδεχομένως να σας ξυπνήσει σε βαθύτερα στάδια ύπνου και να σας αφήσει με αυτό το αίσθημα νωθρότητας.
Το στρες και το άγχος μπορεί να επηρεάσουν το «εσωτερικό ξυπνητήρι»
Το στρες και το άγχος μπορούν να αυξήσουν τα επίπεδα κορτιζόλης – της ίδιας ορμόνης που αυξάνεται φυσικά το πρωί για να σας βοηθήσει να ξυπνήσετε – καθιστώντας πιο δύσκολο να παραμείνετε κοιμισμένοι ή προκαλώντας πρόωρο ξύπνημα.
Αυτές οι καταστάσεις είναι συχνές και φυσιολογικές κατά καιρούς. Ωστόσο, μπορεί να προκαλέσουν μακροπρόθεσμα προβλήματα ύπνου εάν συμβαίνουν πολύ συχνά.
Στη σύγχρονη εποχή, το να ξυπνάς φυσικά χωρίς ξυπνητήρι μπορεί να είναι δύσκολο. Αλλά όταν συμβαίνει, είναι ένα ισχυρό σημάδι ότι έχεις ξεκουραστεί αρκετά και ότι το βιολογικό σου ρολόι είναι υγιές και σε καλή ευθυγράμμιση
Φωτογραφία iStock