Η αποχή από τρόφιμα ζωικής προέλευσης κατά τη διάρκεια μιας νηστείας οδηγεί σε ελαφρύτερη διατροφή, με αποτέλεσμα πολλοί να διαπιστώνουν πώς πεινάνε περισσότερο και να κάνουν συνεχείς επιδρομές στο ψυγείο. Είναι πραγματική η αίσθηση αυτή τελικά, ή όχι;
Οι επιστήμονες υποστηρίζουν πως σε πολλές περιπτώσεις η εξήγηση μπορεί να είναι ψυχολογική και να οφείλεται σε αυτό που ονομάζουμε «συναισθηματική πείνα».
Η συναισθηματική πείνα δεν είναι θεμιτή, γιατί δεν επιφέρει «κορεσμό» και οδηγεί το άτομο συνήθως σε ανεξέλεγκτη κατανάλωση τροφών και σε αύξηση του σωματικού βάρους.
Τι είναι η συναισθηματική πείνα;
Η συναισθηματική πείνα είναι η παρόρμηση για κατανάλωση τροφής που δεν προέρχεται από βιολογική ανάγκη, αλλά από συναισθηματική δυσφορία — όπως άγχος, μοναξιά, πλήξη, ή εσωτερική ένταση.
Σύμφωνα με μελέτες που έχουν ασχοληθεί με την ψυχολογία της διατροφής, η τροφή μπορεί να λειτουργήσει ως «ρυθμιστής» του συναισθήματος. Δηλαδή, να παρέχει προσωρινή ανακούφιση, παρηγοριά ή ακόμα και διάσπαση μιας πιεστικής σκέψης.
Η Δρ. Susan Albers, ψυχολόγος και ειδικός στη διατροφική συμπεριφορά, τονίζει ότι η συναισθηματική πείνα είναι ταχεία, έντονη και συνδέεται συνήθως με συγκεκριμένα τρόφιμα, και όχι με γενικευμένη πείνα.
«Η συναισθηματική πείνα δεν είναι πείνα για φαγητό, αλλά για κάτι που λείπει στη ζωή μας. Είναι η ανάγκη να γεμίσουμε συναισθηματικά κενά ή να διαχειριστούμε καταστάσεις άγους, στρες ή απογοήτευσης μέσω της τροφής», επισημαίνει και προσθέτει:
«Όταν κατανοήσουμε τη διαφορά μεταξύ της πραγματικής και της συναισθηματικής πείνας, μπορούμε να αρχίσουμε να αναπτύσσουμε πιο υγιείς τρόπους να ανταποκριθούμε στις συναισθηματικές μας ανάγκες».
Γιατί το φαινόμενο εντείνεται στη νηστεία;
Η «συναισθηματική πείνα» ενδέχεται να επιδεινωθεί κατά τη διάρκεια της νηστειας της Σαρακοστής, ή κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας και η αιτία δεν είναι η περιορισμένη διατροφή, αυτή καθαυτή.
Η νηστεία, όπως λένε οι ειδικοί, συνδέεται με:
- Καταπίεση και περιορισμό: Η στέρηση ζωικών προϊόντων και η διαρκής προσοχή στο τι «επιτρέπεται» δημιουργεί ψυχολογική κόπωση.
- Εσωτερική φόρτιση: Για πολλούς, η περίοδος έχει έντονο συναισθηματικό φορτίο, είτε λόγω προσωπικών απωλειών, είτε λόγω ενδοσκόπησης.
- Αλλαγή ρουτίνας: Διαφορετικά γεύματα, διαφορετικές ώρες, έλλειψη κορεσμού. Όλα μπορεί να διαταράξουν τη φυσική πείνα.
Αν σε αυτό προσθέσουμε και την κοινωνική πίεση για «σωστή νηστεία» και πνευματική εγρήγορση, τότε το σώμα μπορεί να αναζητήσει ένα άμεσο «παυσίπονο»: το φαγητό.
Ερευνητές του Χάρβαρντ κατέληξαν στο συμπέρασμα, ότι το άγχος από προβλήματα στην εργασία, ή άλλα είδη προβλημάτων, συσχετίζονται με την αύξηση του βάρους, αλλά μόνο σε όσους ήταν υπέρβαροι στην αρχή της περιόδου μελέτης. Μια θεωρία είναι ότι τα υπέρβαρα άτομα έχουν αυξημένα επίπεδα ινσουλίνης. Η αύξηση βάρους που σχετίζεται με το στρες, είναι πιο πιθανό να συμβεί παρουσία υψηλής ινσουλίνης.
Επίσης, η ποσότητα κορτιζόλης που παράγουν οι άνθρωποι ως απάντηση στο στρες μπορεί να επηρεάσει την εξίσωση άγχους – αύξησης βάρους.
Το 2007, Βρετανοί ερευνητές σχεδίασαν μια ευφυή μελέτη που έδειξε ότι, οι άνθρωποι που ανταποκρίνονταν στο στρες με υψηλά επίπεδα κορτιζόλης σε πειραματικό περιβάλλον είχαν περισσότερες πιθανότητες να «τσιμπολογήσουν», ως απάντηση στις καθημερινές ταλαιπωρίες στην κανονική τους ζωή σε σχέση με όσους ανταποκρίνονταν σε χαμηλή κορτιζόλη.
Πώς ξεχωρίζουμε τη βιολογική από τη συναισθηματική πείνα;
Κι όμως, οι διαφορές είναι διακριτές, λένε οι επιστήμονες, αρκεί να εστιάζετε στα συμπτώματα.
Συγκεκριμένα, η Βιολογική Πείνα,
- Έρχεται σταδιακά
- Αντέχει να περιμένει
- Οδηγεί σε κορεσμό
- Αφορά οποιοδήποτε φαγητό
- Σταματάς όταν χορτάσεις
Από την άλλη πλευρά, η Συναισθηματική Πείνα,
- Εμφανίζεται απότομα
- Ζητάει άμεση ικανοποίηση
- Δεν ικανοποιείται εύκολα
- Αφορά συγκεκριμένα φαγητά (π.χ. υδατάνθρακες)
- Συνεχίζεις να τρως ακόμα κι αν έχεις χορτάσει
Η αναγνώριση των μοτίβων αυτών είναι το πρώτο βήμα για τη διαχείρισή τους.
Στρατηγικές διαχείρισης
Στους τρόπους αντιμετώπισης που μπορουν να σας βοηθήσουν να μην κάνετε «συναισθηματική διατροφή», η οποία συνήθως οδηγεί στην αύξηση του σωματικού βάρους, περιλαμβάνονται οι απρακάτω τακτικές:
- Καταγραφή σκέψεων & πείνας: Η τήρηση ενός απλού ημερολογίου (τι έφαγα, πώς ένιωθα πριν) βοηθά στον εντοπισμό συναισθηματικών ερεθισμάτων
- Ενσυνείδητο φαγητό (mindful eating): Να τρως με προσοχή, χωρίς περισπασμούς (π.χ. τηλεόραση), ώστε να εντοπίζεις σημάδια κορεσμού και να αποφεύγεις την υπερκατανάλωση
- Διερεύνηση συναισθημάτων: Αντί να ρωτήσεις «τι θέλω να φάω;», ρώτα «τι νιώθω αυτή τη στιγμή;»
- Δημιουργία εναλλακτικών ανταμοιβών: Αν το φαγητό καλύπτει μια ανάγκη (π.χ. χαλάρωση), φρόντισε να έχεις άλλες μορφές ανακούφισης: περπάτημα, μουσική, επικοινωνία.
Συμπερασματικά, οι επιστήμονες λένε πως η νηστεία, στην πνευματική της διάσταση, στοχεύει στη συνειδητότητα και την εγκράτεια. Αν αυτή η διαδικασία οδηγεί αντίθετα σε συναισθηματική υπερφαγία, τότε ίσως χάνεται το βαθύτερο νόημά της.
Φωτογραφία: iStock