Μία νέα, εντυπωσιακή έρευνα έρχεται να ρίξει φως στο γιατί οι ποδοσφαιρόφιλοι βιώνουν το παιχνίδι με τέτοια ένταση, που αγγίζει τα όρια του φανατισμού.
Όταν ένας φίλαθλος παρακολουθεί την αγαπημένη του ομάδα, ο εγκέφαλός του, κυριολεκτικά, «ανάβει σαν χριστουγεννιάτικο δέντρο» σε συγκεκριμένες περιοχές του, που σχετίζονται με την ανταμοιβή, το άγχος και τον έλεγχο των παρορμήσεων.
Νίκες απέναντι σε «αιώνιους» αντιπάλους ενεργοποιούν έντονα τα κυκλώματα ανταμοιβής, ενώ οι ήττες σε κάποιους ενδέχεται να προκαλούν απενεργοποίηση κέντρων που σχετίζονται με τον αυτοέλεγχο.
Τα ευρήματα μάλιστα, που δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό Radiology της Ραδιολογικής Εταιρείας Βόρειας Αμερικής (RSNA), υποδηλώνουν ότι οι ίδιες νευρωνικές οδοί που τροφοδοτούν το αθλητικό πάθος, μπορεί να βρίσκονται πίσω και από πολιτικό ή κοινωνικό φανατισμό.
Ποδόσφαιρο και φανατισμός – Η έρευνα
«Το ποδόσφαιρο μάς δίνει ένα εξαιρετικό μοντέλο για τη μελέτη του φανατισμού, με πραγματικές επιπτώσεις στην υγεία και τη συλλογική συμπεριφορά», δήλωσε ο επικεφαλής συγγραφέας Φρανθίσκο Θαμοράνο, βιολόγος, διδάκτωρ ιατρικών επιστημών στο Clínica Alemana de Santiago και αναπληρωτής καθηγητής στο Universidad San Sebastián στη Χιλή.
Η ερευνητική ομάδα του Θαμοράνο χρησιμοποίησε λειτουργική μαγνητική τομογραφία (fMRI) σε 60 υγιείς άνδρες, ηλικίας 20–45 ετών, υποστηρικτές δύο ιστορικά αντίπαλων ομάδων.
Κατά τη διάρκεια των εξετάσεων είδαν 63 φάσεις με γκολ: της δικής τους ομάδας, του αντιπάλου και ουδέτερων ομάδων.
Με τα δεδομένα που συγκεντρώθηκαν στο τέλος, οι επιστήμονες έκανα σύγκριση της εγκεφαλικής αντίδρασης σε «σημαντικές νίκες» (γκολ απέναντι στον αιώνιο αντίπαλο) και «σημαντικές ήττες» (γκολ που δέχθηκαν από τον αντίπαλο).
Πώς αντιδρά ο εγκέφαλος σε νίκη και ήττα στο ποδόσφαιρο
Τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά: η εγκεφαλική δραστηριότητα μεταβαλλόταν μέσα σε δευτερόλεπτα, όπως και οι φάσεις του αγώνα.
«Ο ανταγωνισμός επαναδιαμορφώνει πολύ γρήγορα την ισορροπία μεταξύ συστημάτων ανταμοιβής και ελέγχου», εξηγεί ο Φ. Θαμοράνο. «Στις σημαντικές νίκες, το κύκλωμα ανταμοιβής υπερενεργοποιείται, ενώ στις σημαντικές ήττες ο εγκέφαλος παρουσιάζει μια «παράδοξη καταστολή».
Η «παράδοξη καταστολή» σημαίνει ότι αντί ο εγκέφαλος να ενισχύει τον αυτοέλεγχο, τον αποδυναμώνει – δημιουργώντας το πρόσφορο έδαφος για εκρηκτικές αντιδράσεις.
Η μελέτη έδειξε επίσης ότι οι πιο αφοσιωμένοι φίλαθλοι ήταν εκείνοι που έχαναν πιο γρήγορα τον αυτοέλεγχό τους, όταν ένιωθαν απειλή για την ομάδα τους.
Ενα σημαντικό επίσης στοιχείο ήταν ότι τα κυκλώματα ανταμοιβής του εγκεφάλου «άναβαν» πολύ περισσότερο όταν ο συμμετέχων έβλεπε τη δική του ομάδα να σκοράσει σε βάρος του μισητού αντιπάλου – περισσότερο δηλαδή από ό,τι σε γκολ με ουδέτερο αντίπαλο
Από την αθλητική ένταση στην κοινωνική πόλωση
Κατά τον ερευνητή, η κατανόηση αυτών των μηχανισμών δεν είναι απλώς ακαδημαϊκό ζήτημα, αλλά κρίσιμο εργαλείο για την πρόληψη επικίνδυνων συμπεριφορών σε συναισθηματικά φορτισμένα περιβάλλοντα.
«Ο φανατισμός δεν αφορά μόνο το ποδόσφαιρο», σημειώνει ο Θαμοράνο. «Τα ίδια νευρωνικά μοτίβα μπορούν να εξελιχθούν σε πόλωση, βία και κοινωνική βλάβη σε μεγάλη κλίμακα».
Η ομάδα συνδέει τα συμπεράσματα με πραγματικά γεγονότα, όπως η επίθεση στο Καπιτώλιο στις 6 Ιανουαρίου 2021, που –όπως επισημαίνει ο Θαμοράνο– η απώλεια γνωστικού ελέγχου ήταν εμφανής.
Γιατί η παιδική ηλικία έχει καθοριστική σημασία
Οι ερευνητές τονίζουν ότι τα νευρωνικά κυκλώματα που ρυθμίζουν την ισορροπία μεταξύ «ανταμοιβής» και «ελέγχου» διαμορφώνονται από την πρώιμη παιδική ηλικία.
Η ποιότητα φροντίδας, το άγχος και οι εμπειρίες κοινωνικής μάθησης επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο οι ενήλικες αντιδρούν σε έντονα συναισθηματικά ερεθίσματα.
Όπως λένε, «κοινωνίες που παραμελούν την πρώιμη ανάπτυξη δεν αποφεύγουν τον φανατισμό — τον κληρονομούν».
Πέρα από το γήπεδο: τι σημαίνουν τα ευρήματα για την κοινωνία
Το ποδόσφαιρο, με το παγκόσμιο κοινό του και τις βαθιές συναισθηματικές συνδέσεις που δημιουργεί, αποτελεί ιδανικό και ηθικά αποδεκτό «μοντέλο» για τη μελέτη του φανατισμού.
Οι συμπεριφορές των φιλάθλων —από τη χαρά μέχρι την οργή— αποκαλύπτουν πώς η ομάδα μας γίνεται μέρος της ταυτότητάς μας, επηρεάζοντας τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά μας.
Οι ερευνητές καταλήγουν ότι η μελέτη του φανατισμού μέσω του ποδοσφαίρου προσφέρει κρίσιμες γνώσεις για την αντιμετώπιση της πολιτικής πόλωσης και της κοινωνικής βίας
Φωτό:istock