Η ψυχική διαδικασία της αυτο-συγχώρεσης είναι συχνά πολύ πιο περίπλοκη από όσο πιστεύουμε. Παρόλο που γνωρίζουμε ότι «η λύση» είναι να προχωρήσουμε μπροστά, η πραγματικότητα δείχνει πως, για πολλούς ανθρώπους, το παρελθόν παραμένει ζωντανό, επαναλαμβάνεται διαρκώς στη μνήμη και επηρεάζει σε βάθος την αυτοεικόνα τους.
Μια νέα μεγάλη ποιοτική μελέτη από ερευνητές της Flinders University, διερευνά γιατί ορισμένοι άνθρωποι δυσκολεύονται να συγχωρήσουν τον εαυτό τους, ενώ άλλοι καταφέρνουν σταδιακά να αποδεχτούν τις ευθύνες και τις αδυναμίες τους και να «προχωρήσουν».
Η έρευνα εξετάζει τις βιωμένες εμπειρίες 80 ατόμων από τις ΗΠΑ, που συμμετείχαν ανώνυμα, περιγράφοντας είτε μια περίσταση που κατάφεραν να συγχωρήσουν τον εαυτό τους (39 άτομα) είτε μια περίσταση που αυτό αποδείχθηκε αδύνατο (41 άτομα).
Η μεθοδολογία στηρίχθηκε στη Reflexive Thematic Analysis των Braun & Clarke, μια προσέγγιση που επιτρέπει στους ερευνητές να αναλύουν όχι απλώς τις λέξεις των συμμετεχόντων, αλλά και τα βαθύτερα νοήματα, τις αντιφάσεις, την ψυχολογική διαδρομή και την εσωτερική πάλη που περιγράφουν.
Η επιλογή αυτού του μεθοδολογικού πλαισίου ήταν κρίσιμη, καθώς η αυτο-συγχώρεση δεν είναι μια γραμμική εμπειρία ούτε μια δυαδική κατάσταση «συγχώρησα/δεν συγχώρησα», αλλά ένα συνεχές ψυχικό βίωμα με διακυμάνσεις, πισωγυρίσματα και έντονες συγκρούσεις ανάμεσα σε εσωτερικές ανάγκες.
Όταν το παρελθόν μένει ζωντανό
Όσοι από τους συμμετέχοντες δεν κατάφεραν να συγχωρήσουν τον εαυτό τους, περιέγραφαν το παρελθόν σαν κάτι που δεν πέρασε ποτέ.
Μνήμες δεκαετιών εμφανίζονταν με την ίδια ένταση σαν να συνέβησαν χθες. Πολλές φορές επανέρχονταν ακούσια, σαν αναπαραστάσεις που αναβίωναν ολόκληρη την ψυχολογική φόρτιση — ενοχή, ντροπή, αυτο-μομφή, φόβο, απώλεια ελέγχου.
Οι συμμετέχοντες μιλούσαν για μια επίμονη αίσθηση ότι έχουν εγκλωβιστεί στο γεγονός, ότι δεν μπορούν να προχωρήσουν, ότι η ζωή τους «έμεινε στάσιμη» εξαιτίας ενός λάθους, μιας αποτυχίας, ενός ρήγματος σε μια σημαντική σχέση ή μιας απόφασης που δεν μπορεί πια να αναστραφεί.
Στην αντίθετη πλευρά, όσοι είχαν καταφέρει να συγχωρήσουν τον εαυτό τους δεν είχαν «ξεχάσει» το γεγονός. Το θυμούνταν αλλά με μειωμένη ένταση. Το κοινό τους χαρακτηριστικό δεν ήταν η απουσία δυσάρεστων συναισθημάτων, αλλά η ικανότητα να στρέφουν το βλέμμα στο μέλλον και να αποδέχονται ότι η ζωή συνεχίζεται παρά τις ατέλειες.
Αυτο-συγχώρεση – Ο ρόλος της ευθύνης: ανάμεσα στο “φταις” και στο “δεν μπορούσες”
Κεντρικός άξονας της εσωτερικής πάλης που αντιμετώπισαν στη διάρκεια της ζωής τους οι συμμετέχοντες, ήταν η αίσθηση του ελέγχου των πράξεών τους και των αποτελεσμάτων τους.
Όσοι δυσκολεύονταν να συγχωρήσουν τον εαυτό τους βίωναν μια ταλάντευση: από τη μία θεωρούσαν ότι έχουν τεράστια ευθύνη για ό,τι συνέβη, ότι «έπρεπε να το είχαν δει», «θα μπορούσαν να το είχαν αποτρέψει» ή ότι «ήταν καθήκον τους». Από την άλλη, προσπαθούσαν ταυτόχρονα να αποποιηθούν την ευθύνη για να ανακουφιστούν ψυχικά. Αυτό το εκκρεμές ανάμεσα στο αυτο-κατηγορώ και στο αυτο-αθωώνω ενίσχυε το αδιέξοδο και την αδυναμία ψυχικής επεξεργασίας.
Η αίσθηση υπερβολικής ευθύνης ήταν ακόμη πιο έντονη σε περιπτώσεις που οι συμμετέχοντες είχαν φροντιστικό ρόλο, αλλά και σε περιπτώσεις θυματοποίησης. Στην τελευταία περίπτωση, τα άτομα κατηγορούσαν τον εαυτό τους ακόμη και για πράξεις άλλων εις βάρος τους — όπως συμβαίνει συχνά στην ενδοοικογενειακή βία, στην χειραγώγηση ή τη συναισθηματική κακοποίηση.
Στις περιπτώσεις που δικαιολογούνταν η αίσθηση ευθύνης (που δεν αφορούσαν δηλαδή θυματοποίηση ή κακοποίηση), όσοι μπόρεσαν να αυτο-συγχωρεθούν, είχαν καταφέρει να αποδεχτούν μια διπλή αλήθεια: «ναι, είχα ευθύνη», αλλά «όχι, δεν ελέγχω τα πάντα». Αυτή η ικανότητα να κρατάς δύο αντίθετες αλήθειες ταυτόχρονα – φαίνεται να είναι καθοριστικός παράγοντας στην αυτο-συγχώρεση.
Αποφυγή ή επεξεργασία; Το πραγματικό σημείο καμπής
Το πιο κρίσιμο σημείο διαφοροποίησης ανάμεσα στις δύο ομάδες ήταν ο τρόπος διαχείρισης των συναισθημάτων.
Όσοι παρέμεναν στην αυτο-καταδίκη χρησιμοποιούσαν στρατηγικές αποφυγής: απόσπαση προσοχής, υπεραπασχόληση, συναισθηματική καταστολή, προσπάθεια «να μην σκέφτονται». Αυτές οι στρατηγικές πρόσφεραν προσωρινή ανακούφιση, αλλά διαιώνιζαν τον πόνο.
Αντίθετα, όσοι συγχώρησαν τον εαυτό τους πέρασαν από τη δύσκολη αλλά αναγκαία διαδικασία να αναμετρηθούν με τις μνήμες, να κατανοήσουν τα συναισθήματά τους και να αποδεχτούν την ευθύνη και την ανθρώπινη ατέλεια.
Πολλές φορές το έκαναν με τη βοήθεια άλλων ανθρώπων – φίλων, θεραπευτών, συντρόφων – που τους έδωσαν νέες οπτικές, μειώνοντας τη μονοδιάστατη αφήγηση της ντροπής.
Εν κατακλείδι, η μελέτη αναδεικνύει ότι η αυτο-συγχώρεση δεν είναι πράξη στιγμιαία ούτε απλή «αυτο-παρηγοριά». Είναι μια σύνθετη ψυχική διεργασία που περιλαμβάνει την επεξεργασία της ευθύνης, την αποκατάσταση της ηθικής ταυτότητας, την αναγνώριση των ορίων μας και τη σταδιακή απελευθέρωση από έναν αυτο-τιμωρητικό φαύλο κύκλο.
Φωτογραφία: istock