Πολλοί άνθρωποι, ειδικά στις ηλικίες πάνω από 50 ετών, ανακαλύπτουν ξαφνικά ότι οι φλέβες χαμηλά στα πόδια τους φαίνονται πάρα πολύ έντονα, σαν να έχουν «πεταχτεί έξω». Άλλοι παρατηρούν κοκκίνισμα στο δέρμα ή δυσχρωμία που θυμίζει μώλωπα (μελανιά), χωρίς όμως να θυμούνται ότι κτύπησαν κάπου. Μπορεί επίσης να αναπτύσσουν έντονο κνησμό και απολέπιση (ξεφλούδισμα). Τα συμπτώματα αυτά είναι ύποπτα για δερματίτιδα εκ στάσεως, μία πάθηση πολύ συχνή αλλά άγνωστη στο ευρύ κοινό
Η δερματίτιδα (ή έκζεμα) εκ στάσεως (ή από στάση) σχετίζεται με την κυκλοφορία του αίματος. Παρατηρείται πιο συχνά γύρω από τους αστραγάλους και χαμηλά στις κνήμες. Ουσιαστικά είναι μία φλεγμονή, η οποία αναπτύσσεται εξαιτίας της ανεπάρκειας των φλεβών που βρίσκονται επιφανειακά στο δέρμα.
Η δερματίτιδα εκ στάσεως εκδηλώνεται συνήθως στα πόδια, επειδή τυπικά σε αυτά συσσωρεύεται το αίμα. «Όταν το αίμα «λιμνάζει» στις φλέβες των ποδιών, αυξάνεται η πίεση στο εσωτερικό τους, καθώς πασχίζουν να ωθήσουν το αίμα πίσω στην καρδιά, όπως είναι η φυσιολογική λειτουργία τους», εξηγεί ο δερματολόγος-αφροδισιολόγος Μάρκος Μιχελάκης, από τον ΕΔΟΕΑΠ. «Η προσπάθεια αυτή, όμως, έχει ως συνέπεια διαφυγή υγρών από τις φλέβες στον περιβάλλοντα χώρο και πρόκληση βλαβών στους παρακείμενους ιστούς, στους ασθενείς με διαταραχές στα τοιχώματα και τις βαλβίδες των αγγείων».
Τα παροδικά συμπτώματα
Οι αλλοιώσεις αυτές ευθύνονται για τα χαρακτηριστικά συμπτώματα που προκαλεί η δερματίτιδα εκ στάσεως. Στα αρχικά στάδιά της, τα πιθανά συμπτώματα είναι:
- Πρήξιμο (οίδημα) κυρίως γύρω από τους αστραγάλους. Το οίδημα υποχωρεί όταν ο πάσχων κοιμάται και εντείνεται με την ορθοστασία
- Επίμονο κοκκίνισμα στο δέρμα, το οποίο σταδιακά σκουραίνει
- Απολέπιση και ξηρότητα
- Κνησμός (φαγούρα)
- Κιρσοί
- Πόνος που επιδεινώνεται όταν ο ασθενής στέκεται όρθιος
Καθώς εξελίσσεται, η δερματίτιδα εκ στάσεως μπορεί να προκαλεί:
- Διαφυγή υγρού (εξίδρωμα)
- Επίμονα έλκη (πληγές). Κυμαίνονται από «σκασίματα» στο δέρμα έως μεγάλες πληγές
- Δερματικές μολύνσεις (π.χ. κυτταρίτιδα, μυκητιάσεις κ.λπ.).
«Τα συμπτώματα αυτά είναι συνήθως παροδικά, εφόσον ακολουθηθεί η σωστή αγωγή», διευκρινίζει ο κ. Μιχελάκης.
Μόνιμες αλλαγές στο δέρμα
Αν η δερματίτιδα εκ στάσεως γίνει χρόνια κατάσταση, μπορεί να αναπτυχθούν μόνιμες αλλαγές στο δέρμα στις οποίες συμπεριλαμβάνονται:
- Λιποδερματοσκλήρυνση. Το δέρμα παρουσιάζει πάχυνση, γίνεται σκληρό ή μπορεί να αποκτήσει σκούρο καφέ χρώμα. Αυτό οφείλεται στη δημιουργία ουλώδους ιστού στο λίπος και τους άλλους ιστούς.
- Λευκή ατροφία (atrophie blanche). Το δέρμα ατροφεί και γίνεται κατά τόπους λευκωπό. Τα λευκά σημεία περιβάλλονται από τριχοειδή αγγεία
- Λειχηνοποίηση του δέρματος. Το δέρμα αποκτά εμφάνιση «μωσαϊκού», καθώς δημιουργούνται «πλάκες» που ενώνονται η μία με την άλλη. Η λειχηνοποίηση σχετίζεται με τον χρόνιο κνησμό και ξύσιμο του δέρματος.
Παράγοντες κινδύνου
Η δερματίτιδα εκ στάσεως είναι πιο συχνή στις γυναίκες απ’ ό,τι στους άνδρες. Συνήθως οφείλεται σε καταστάσεις που επιβραδύνουν την επιστροφή του αίματος από τα πόδια στην καρδιά. Έτσι, μπορεί να οφείλεται:
- Στην πολύωρη ορθοστασία
- Στην καθιστική ζωή (είναι, π.χ., πιο συχνή σε εργαζομένους γραφείου οι οποίοι δεν γυμνάζονται)
- Στην μακροχρόνια ακινησία (π.χ. εξαιτίας τραυματισμού, χειρουργείου κ.λπ.)
- Στην εγκυμοσύνη (είναι πιο συχνή στις γυναίκες που αποκτούν πολλά παιδιά)
- Στα άτομα με δυσκολία/αδυναμία βάδισης.
Υπάρχουν επίσης ορισμένες παθήσεις που αυξάνουν τον κίνδυνο ανάπτυξής της. Σε αυτές συμπεριλαμβάνονται:
- Η παχυσαρκία
- Η υπέρταση
- Οι κιρσοί
- Οι θρομβώσεις στις φλέβες των ποδιών
- Η νεφρική ανεπάρκεια
- Η συμφορητική καρδιακή ανεπάρκεια
- Ο αρρύθμιστος σακχαρώδης διαβήτης
Τι πρέπει να κάνουν οι ασθενείς με δερματίτιδα εκ στάσεως
Πολύ σημαντικό είναι να προσπαθεί ο ασθενής να μην ξύνει το δέρμα του, όσο έντονος κι αν είναι ο κνησμός του. Το ξύσιμο μπορεί να προκαλέσει ρήξη του δέρματος και εξίδρωμα, καθώς και να αυξήσει τον κίνδυνο επιμόλυνσης. Οι ασθενείς πρέπει επίσης:
- Να αποφεύγουν να κάθονται και να στέκονται όρθιοι για πολλές ώρες
- Να βάζουν ψηλά τα πόδια τους (πάνω από το επίπεδο της καρδιάς) αρκετές φορές την ημέρα. Μπορούν, λ.χ., να ξαπλώνουν στον καναπέ με τα πόδια στο «μπράτσο» του ή να κοιμούνται με τα πόδια πάνω σε μαξιλάρια
- Να φορούν κάλτσες διαβαθμισμένες συμπίεσης, εάν τις έχει συστήσει ο θεράπων ιατρός
- Να ντύνονται με φαρδιά ρούχα, τα οποία δεν θα ερεθίζουν το δέρμα
Θεραπευτική αντιμετώπιση και επιπλοκές
Η θεραπεία της δερματίτιδας εκ στάσεως απαιτεί κατ’ αρχάς αντιμετώπιση της υποκείμενης αιτίας, όταν αυτό είναι εφικτό. Οι παχύσαρκοι άνθρωποι, π.χ., πρέπει να αδυνατίσουν, οι διαβητικοί να ρυθμίσουν καλά το σάκχαρό τους, οι υπερτασικοί την πίεσή τους κ.λπ. Μπορεί επίσης να απαιτηθεί χειρουργική διόρθωση των κιρσών.
Επιπλέον, «ο δερματολόγος ιατρός μπορεί να χορηγήσει στους ασθενείς διάφορα είδη τοπικών αλοιφών και κρέμες που θα αντιμετωπίσουν τη δερματίτιδα εκ στάσεως», λέει ο κ. Μιχελάκης. «Τα προϊόντα που χορηγούμε καταπολεμούν την ξηροδερμία, είναι τοπικά αντιβιοτικά για τις επιμολύνσεις, αντικνησμικά κ.λπ. Μπορεί να χορηγήσουμε ακόμα και τοπικά στεροειδή (αλοιφές με κορτιζόνη). Σε κάθε περίπτωση, όμως, ο ασθενής πρέπει να αντιμετωπίσει και την αιτία της δερματίτιδας εκ στάσεως που είναι η φλεβική ανεπάρκεια, επομένως απαιτείται συνεργασία και με τον αγγειολόγο ιατρό».
Εάν η δερματίτιδα εκ στάσεως μείνει χωρίς θεραπεία μπορεί να οδηγήσει:
- Σε χρόνια έλκη των κάτω άκρων
- Οστεομυελίτιδα (είναι σοβαρή λοίμωξη των οστών)
- Αποστήματα του δέρματος
- Μόνιμες ουλές
Η πρόληψη
Η πρόληψη δεν είναι πάντοτε εύκολη, διότι συχνά η δερματίτιδα είναι απόρροια χρόνιων προβλημάτων υγείας όπως η συμφορητική καρδιακή ανεπάρκεια, τονίζει ο ο κ. Μιχελάκης.
Ωστόσο η απώλεια έστω και λίγων κιλών και η συστηματική γυμναστική (π.χ. το καθημερινό περπάτημα) μπορεί να βελτιώσουν την κυκλοφορία του αίματος και να μειώσουν το σωματικό λίπος.
Απαραίτητο είναι ακόμα να κάνουν συχνά διαλείμματα για ολιγόλεπτο περπάτημα (τουλάχιστον 1 φορά την ώρα) όσοι εργάζονται σε γραφεία. Πρέπει επίσης να ενυδατώνεται καλά το δέρμα των ποδιών. Τέλος, μπορεί να βοηθήσει και η μείωση της κατανάλωσης άλατος.