Η κατανόηση του τρόπου με τον οποίον το κρύο αλληλεπιδρά με τη φυσιολογία του σώματος, είναι ζωτικής σημασίας για την πρόληψη σοβαρών επιπλοκών υγείας κατά τους χειμερινούς μήνες. Σύμφωνα με τις επίσημες κατευθυντήριες οδηγίες από το American Heart Association, η προετοιμασία και η γνώση αποτελούν την πρώτη γραμμή άμυνας απέναντι στις χαμηλές θερμοκρασίες.
Οι ειδικοί στην υγεία προειδοποιούν ότι όχι μόνο το ακραίο ψύχος – αλλά ακόμα και η παρατεταμένη έκθεση σε τυπικές χειμερινές θερμοκρασίες – μπορεί να επιβαρύνει σημαντικά την καρδιά, τον εγκέφαλο και άλλα ζωτικά όργανα.
- Διαβάστε επίσης – Όταν το κρύο γίνεται επικίνδυνο: Μπορεί να αυξήσει τη θνησιμότητα έως και 25 με 30%
Όπως επισημαίνει ο Δρ. Χαΐθαμ Χράισα, καθηγητής Ιατρικής στο Case Western Reserve University στο Κλίβελαντ: «Κάθε σύστημα του σώματος μπορεί να επηρεαστεί από την πτώση της θερμοκρασίας, καθώς ο οργανισμός παλεύει να διατηρήσει την εσωτερική του ισορροπία».
Ποιοι θα πρέπει να προσέχουν περισσότερο
Αν και το κρύο επηρεάζει όλους, υπάρχουν ορισμένες ομάδες ανθρώπων που χρειάζεται να δείχνουν ιδιαίτερη προσοχή, καθώς διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο για προβλήματα υγείας.
- Ηλικιωμένοι, γιατί ο οργανισμός τους δυσκολεύεται να ρυθμίσει τη θερμοκρασία
- Βρέφη και μικρά παιδιά, που χάνουν πιο γρήγορα θερμότητα
- Άτομα με καρδιολογικά προβλήματα, υπέρταση ή ιστορικό εμφράγματος
- Άτομα με αναπνευστικά νοσήματα, όπως άσθμα ή ΧΑΠ
- Διαβητικοί, καθώς έχουν μειωμένη αίσθηση στα άκρα και μεγαλύτερο κίνδυνο κρυοπαγημάτων
- Όσοι έχουν χαμηλή μυϊκή μάζα ή είναι υποσιτισμένοι
- Άτομα που εργάζονται ή αθλούνται σε εξωτερικούς χώρους
- Όσοι καταναλώνουν αλκοόλ, γιατί δίνει ψευδή αίσθηση ζέστης
Πώς το κρύο επηρεάζει τον οργανισμό
1. Η μηχανική της απώλειας θερμότητας
Όταν εκτιθέμεθα στο κρύο, το σώμα ενδέχεται να χάνει θερμότητα με ρυθμό ταχύτερο από αυτόν με τον οποίον μπορεί να την παράγει. Άρα όταν η έκθεση στο κρύο γίνει παρατεταμένη ή και σύντομη αλλά σε ακραίο κρύο, οι εσωτερικές αποθήκες ενέργειας εξαντλούνται και η θερμοκρασία του σώματος αρχίζει να πέφτει επικίνδυνα.
Εάν η θερμοκρασία του «πυρήνα» πέσει κάτω από τους 35 βαθμούς Κελσίου, ο οργανισμός εισέρχεται σε κατάσταση υποθερμίας.
Όταν αναφερόμαστε στον «πυρήνα», εννοούμε το εσωτερικό τμήμα του σώματος που περιλαμβάνει τα ζωτικά όργανα: τον εγκέφαλο, την καρδιά, τους πνεύμονες, το ήπαρ, τους νεφρούς. Είναι δηλαδή το «κέντρο» του οργανισμού, σε αντίθεση με την περιφέρεια (χέρια, πόδια, αυτιά, μύτη), που κρυώνει και πρώτη.
Η απώλεια θερμότητας από τον οργανισμό συμβαίνει με τέσσερις κύριους τρόπους:
- Ακτινοβολία (60%): Η θερμότητα εκπέμπεται απευθείας από το δέρμα στο εξωτερικό περιβάλλον.
- Αγωγή και Μεταφορά: Όταν ερχόμαστε σε επαφή με ψυχρά αντικείμενα ή όταν ο παγωμένος άνεμος απομακρύνει το θερμό στρώμα αέρα γύρω από το δέρμα μας.
- Εξάτμιση: Η απώλεια μέσω του ιδρώτα, συχνά κατά τη διάρκεια σωματικής άσκησης στο κρύο.
- Αναπνοή: Xάνουμε σημαντική θερμότητα εισπνέοντας ψυχρό αέρα και εκπνέοντας θερμό και υγρό αέρα.
Το ρίγος και το έντονο τρέμουλο που εμφανίζονται όταν κάποιος κρυώνει υπερβολικά, αποτελούν τότε τον φυσικό μηχανισμό άμυνας του οργανισμού. Μέσω των μυϊκών συσπάσεων, το σώμα προσπαθεί να αυξήσει την παραγωγή θερμότητας και να επαναφέρει τη θερμοκρασία σε ασφαλή επίπεδα.
2. Το καρδιαγγειακό σύστημα υπό πίεση
Όπως αναφέρθηκε, όταν η θερμοκρασία πέφτει, τα αιμοφόρα αγγεία συστέλλονται για να μειωθεί η απώλεια θερμότητας και να παραμείνει περισσότερο αίμα στον κορμό του σώματος.
«Η αποστολή του σώματος είναι να προστατεύσει τα ζωτικά όργανα», λέει ο Χράισα, οπότε το αίμα απομακρύνεται από τα άκρα προς τον κορμό και γι’ αυτό τα δάχτυλα των χεριών και των ποδιών κρυώνουν πρώτα.
Αυτό όμως αυξάνει την αρτηριακή πίεση, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε καρδιακή προσβολή ή εγκεφαλικό, ειδικά σε άτομα με ήδη υψηλό καρδιαγγειακό κίνδυνο. Το ακραίο κρύο μπορεί επίσης να προκαλέσει πήξη του αίματος, αυξάνοντας επίσης τον κίνδυνο καρδιακής προσβολής και εγκεφαλικού.
Μελέτες δείχνουν ότι η θνησιμότητα από καρδιαγγειακά επεισόδια αυξάνεται σε περιόδους ακραίου ψύχους. Μια σημαντική μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό The Lancet, η οποία ανέλυσε πάνω από 74 εκατομμύρια θανάτους παγκοσμίως, διαπίστωσε ότι το κρύο είναι υπεύθυνο για πολύ περισσότερους θανάτους από ό,τι η ζέστη, με το μεγαλύτερο ποσοστό αυτών να οφείλεται σε καρδιαγγειακά και αναπνευστικά προβλήματα.
Η έρευνα τόνισε ότι ακόμα και οι «μέτριες» κρύες ημέρες (όχι απαραίτητα οι ακραίες) αυξάνουν τον κίνδυνο καρδιακής προσβολής λόγω της αυξημένης πηκτικότητας του αίματος και της πίεσης στο τοίχωμα των αρτηριών.
3. Αναπνευστικό σύστημα
Άτομα με άσθμα, χρόνια πνευμονοπάθεια ή άλλα αναπνευστικά προβλήματα δυσκολεύονται περισσότερο στο κρύο, γιατί ο ψυχρός και ξηρός αέρας ερεθίζει τους αεραγωγούς, τους «σωλήνες» δηλαδή από τους οποίους περνά ο αέρας προς τους πνεύμονες, προκαλώντας συστολή των μυών των πνευμόνων. Καθώς οι μύες «σφίγγουν», προκαλείται βήχας, συριγμός, δύσπνοια ή «κάψιμο» στο στήθος, ιδιαίτερα κατά τη σωματική προσπάθεια.
4. Ευαισθησία σε λοιμώξεις
Το κρύο μπορεί να αυξήσει την ευαισθησία σε ασθένειες. Οι άνθρωποι συγκεντρώνονται περισσότερο σε κλειστούς χώρους, διευκολύνοντας τη μετάδοση μικροβίων. Ορισμένοι ιοί επιβιώνουν καλύτερα στο κρύο και το ανοσοποιητικό σύστημα μπορεί να χάσει μέρος της αποτελεσματικότητάς του.
Ο κρύος και ξηρός αέρας μπορεί να ξηράνει τις βλεννώδεις μεμβράνες της μύτης, του στόματος και του λαιμού, μειώνοντας την άμυνα του οργανισμού.
- Ιοί και θερμοκρασία: Οι ιοί του κρυολογήματος (ρινοϊοί) και της γρίπης αναπαράγονται πιο αποτελεσματικά σε θερμοκρασίες χαμηλότερες από τη θερμοκρασία του σώματος (37°C). Η μύτη μας είναι ιδανικό περιβάλλον (περίπου 33°C) για αυτούς.
- Αλλαγές στον αέρα: Ο κρύος και ξηρός αέρας βοηθά τους ιούς να επιβιώσουν και να διασπείρουν ευκολότερα
- Αποδυνάμωση της ανοσολογικής απόκρισης: Η παρατεταμένη έκθεση στο κρύο και η έλλειψη ήλιου μπορεί να επηρεάσουν την ικανότητα του ανοσοποιητικού να αντιδρά αποτελεσματικά σε έναν εισβολέα.
- Έλλειψη βιταμίνης D: Λιγότερος ήλιος σημαίνει λιγότερη βιταμίνη D, απαραίτητη για την υγεία του ανοσοποιητικού
Η συστολή των αγγείων λόγω του κρύου μπορεί να μειώσει τη γνωστική λειτουργία. Η υποθερμία συμβαίνει όταν η θερμοκρασία του σώματος πέσει κάτω από 35°C. Προκαλεί σύγχυση, υπνηλία, απώλεια μνήμης, βραδύτητα στην αναπνοή και μειωμένη ικανότητα λήψης αποφάσεων.
Πρώιμα σημάδια υποθερμίας είναι το τρέμουλο, η σύγχυση, η καθυστέρηση ομιλίας και η υπνηλία. Τα βρέφη μπορεί να εμφανίσουν έντονα κόκκινο δέρμα και πολύ χαμηλή ενέργεια. Η υποθερμία είναι επείγον ιατρικό περιστατικό και δεν πρέπει να αγνοούνται τα πρώιμα συμπτώματα.
Ήπια υποθερμία
Ήπια υποθερμία σημαίνει ότι η θερμοκρασία του σώματός σας είναι μεταξύ 35°C και 32°C. Τα συμπτώματα της ήπιας υποθερμίας περιλαμβάνουν:
- Δόντια που τρέμουν και τρίζουν.
- Εξάντληση
- Αδεξιότητα, αργές κινήσεις και αντιδράσεις.
- Υπνηλία
- Αδύναμος παλμός
- Γρήγορος καρδιακός ρυθμός ( ταχυκαρδία )
- Σύγχυση και κακή κρίση/απώλεια επίγνωσης
- Υπερβολική ούρηση
- Πρόβλημα στην ομιλία
- Γρήγορη αναπνοή
- Χλωμό χρώμα δέρματος
- Σύγχυση
Μέτρια υποθερμία
Η μέτρια υποθερμία σημαίνει ότι η θερμοκρασία του σώματός σας είναι μεταξύ 32°C και 28°C. Τα συμπτώματα της μέτριας υποθερμίας περιλαμβάνουν:
- Λιγότερο ρίγος
- Η ομιλία είναι μπερδεμένη
- Μείωση της νοητικής λειτουργίας
- Δυσκολία σκέψης
- Ψευδαισθήσεις
- Μπλε χρώμα στο δέρμα ( κυάνωση )
- Αυξημένη μυϊκή δυσκαμψία.
- Διεσταλμένες κόρες οφθαλμών
- Μη φυσιολογικός καρδιακός ρυθμός
- Μειωμένη αρτηριακή πίεση
- Εξασθενημένα αντανακλαστικά
- Απώλεια συνείδησης
- Επιβράδυνση στην αναπνοή και τον καρδιακό ρυθμό
Σοβαρή υποθερμία
Η σοβαρή υποθερμία σημαίνει ότι η θερμοκρασία του σώματός σας είναι μικρότερη 28°C. Τα συμπτώματα σοβαρής υποθερμίας περιλαμβάνουν:
- Απώλεια ρίγους
- Χαμηλή αρτηριακή πίεση (υπόταση)
- Απουσία αντανακλαστικών
- Πλήρης μυϊκή δυσκαμψία
- Χαμηλή παραγωγή ούρων
- Υγρό στους πνεύμονες
- Η καρδιά σταματά να χτυπά (καρδιακή ανακοπή)
- Κώμα
- Θάνατος
Τι να κάνετε σε περίπτωση υποθερμίας
- Αφαιρέστε τυχόν βρεγμένα ρούχα
- Μετρήστε τη θερμοκρασία του ατόμου εάν υπάρχει διαθέσιμο θερμόμετρο
- Προσφέρετε ζεστά υγρά (όπως σούπα ή ζεστή σοκολάτα), αλλά αποφύγετε το αλκοόλ και την καφεΐνη , που κάνουν το αίμα να κρυώνει πιο γρήγορα
- Μην δώσετε υγρά σε αναίσθητο άνθρωπο
- Προστατέψτε το άτομο από το κρύο με κάποια κουβέρτα ή στεγνά ρούχα
- Προσπαθήστε να ζεστάνετε το άτομο με την δική σας θερμότητα αν δεν υπάρχει άλλη λύση
- Μετακινηθείτε γρήγορα σε ένα ζεστό και ξηρό μέρος
6. Κρυοπαγήματα
Η παρατεταμένη έκθεση στο κρύο μπορεί να προκαλέσει κρυοπαγήματα στα άκρα. Άτομα με κακή κυκλοφορία του αίματος διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο. Τα σημαδι ότι πρικαλούνται κρυοπαγήματα, περιλαμβάνουν μούδιασμα, χλωμό δέρμα αρχικά, ερυθρότητα του δέρματος στη συνέχεια και πόνο.
Το CDC συνιστά να πηγαίνετε αμέσως σε θερμότερο περιβάλλον, να μην τρίβετε ή πατάτε τα παγωμένα μέρη, γιατί καταστρέφονται οι ιστοί και να τα ζεσταίνετε με χλιαρό νερό ή τη θερμότητα άλλου μέρους του σώματος.
Πρακτικές συμβουλές προστασίας από το κρύο
Σύμφωνα με το American Heart Association , για να παραμείνετε ασφαλείς, ακολουθήστε τις παρακάτω οδηγίες:
Σωστό ντύσιμο: Χρησιμοποιήστε πολλαπλά στρώματα ρούχων (layering). Το καπέλο και το κασκόλ είναι απαραίτητα, καθώς μεγάλη ποσότητα θερμότητας χάνεται από το κεφάλι και τον αυχένα.
Δραστηριότητα με μέτρο: Η κίνηση παράγει θερμότητα, αλλά η υπερβολική άσκηση μπορεί να οδηγήσει σε επικίνδυνη εφίδρωση ή υπερκόπωση της καρδιάς.
Όχι στο αλκοόλ και το κάπνισμα: Το αλκοόλ δίνει μια ψευδή αίσθηση ζεστασιάς ενώ στην πραγματικότητα διαστέλλει τα αγγεία στην επιφάνεια του δέρματος, επιταχύνοντας την απώλεια θερμότητας από τον πυρήνα του σώματος.
Προστασία στο σπίτι: Χρησιμοποιήστε επιπλέον κουβέρτες, και καταναλώστε ζεστά ροφήματα και θρεπτικά γεύματα.
Ο Δρ. Χράισα καταλήγει ότι η ικανότητα του σώματος να προσαρμόζεται στο κρύο είναι συχνά πιο σημαντική από την απόλυτη τιμή του θερμομέτρου. Η σταδιακή έκθεση στις χαμηλές θερμοκρασίες και η σωστή προετοιμασία είναι τα κλειδιά για έναν ασφαλή χειμώνα.
Φωτογραφία: istock